Çeviri: Dr. Öğr. Üyesi Girayalp Karakuş

Joe Biden'ın başkan olduğu tam 11 ayda ABD ekonomisi 6 milyondan fazla istihdam yarattı. Uzun zamandır böyle bir istihdam yaratma olmamıştı. 1978’de 4 milyon istihdam yaratılmıştı. Biden iktidarı devraldığında işsizlik oranı %6,4, şimdi %3,9. Cumhuriyetçiler benzin fiyatlarının pahalılığından, bilgisayar çiplerinin bulunmayışından Biden’ı sorumlu tutuyor. Cumhuriyetçiler Biden’ın politikalarının enflasyonun yükselmesine yol açtığını savunuyor. Söyledikleri tek şey “fazla harcama” Demokratlar pandeminin başından beri kolektif kararlar alındığını ve iki partili sistemin gereklerine uyduklarını söylüyor. Bu nedenle, Demokratlar, felaketi önlemek için ekonomiye büyük miktarlarda para harcadıklarını, ailelere, işletmelere, eyalet ve yerel yönetimlere yardım sağladığını iddia ediyor. Tekrarlamak gerekirse, bu iki taraflı bir çabaydı. Tüm bu parayı harcayanın Biden olduğuna dair bir yanlış anlama var gibi görünüyor, ama bu yanlış. Tarih sosyal yardımlar noktasında şunları söylüyor:

Ekonomik Müdahalecilik ve ABD

            -Mart 2020'de Kongre, pandemiye yanıt vermeye başlamak için 8,3 milyar dolar harcayan Coronavirüs Hazırlık ve Müdahale Ek Ödenek Yasası'nı onayladı. Başkan Donald Trump tasarıyı imzaladı.

            -İki hafta sonra, 192 milyar dolarlık Ailelerin İlk Coronavirüs Müdahale Yasasını çıkardılar. Trump imzaladı.

            -Mart 2020'nin sonunda Kongre, Bakım Yasasını kabul etti; Trump bunu da imzaladı. 2 trilyon dolardan fazla harcadı, ancak kredilerin geri ödenmesinden sonraki nihai maliyetinin 1,7 trilyon dolar olduğu tahmin ediliyor.

            -Gelecek ay Kongre, 483 milyar dolarlık Maaş Koruma Programı ve Sağlık Hizmetlerini Geliştirme Yasasını onayladı. Trump imzaladı.

            -Aralık 2020'de Kongre, pandemik yardım harcamalarına 868 milyar dolar ekleyen Konsolide Ödenekler Yasasını kabul etti. Trump imzaladı.

            -Mart 2021'de Kongre, tahmini maliyeti 1.8 trilyon dolar olan Amerikan Kurtarma Planını geçti. Bu sefer tek bir Cumhuriyetçi oy vermedi; Biden imzaladı.(“Don’t tell Republicans, but the U.S. economy is a bipartisan success story”, Washington Post 07.01.2022)

            Cumhuriyetçiler sosyal yardımdan yana değil gibi söylemlerine göre. Demokratlar daha çok sosyal yardım yapma taraftarı. Ancak Cumhuriyetçiler de iktidardayken yardım yapıyordu.

Dow Jones Değer Kaybetti

ABD, Salgın öncesi istihdam seviyelerine tam olarak geri dönmemiş olsa da, ABD ekonomisi bu noktaya doğru kesinlikle baş döndürücü bir hızla toparlanıyor. ABD’de şuanda istihdam sorunu yaşanmaktadır.

Hızlı fiyat artışlarının tüketici güvenini aşındırması ve ekonominin geleceği üzerinde belirsizliğe gölge düşürmesi nedeniyle Başkan Biden ve ekonomi politika yapıcıları için sıkıntılı bir gelişme olan enflasyon 2021'in sonunda 40 yılın en yüksek seviyesine tırmandı. Tüketici Fiyat Endeksi, Aralık ayına kadar yılda yüzde 7 ve gıda ve yakıt gibi değişken fiyatları çıkardıktan sonra yüzde 5,5 arttı. Ana enflasyon endeksinin yüzde 7'yi en son gölgede bıraktığı zaman 1982 yılı idi. Politika yapıcılar, tedarik zinciri sorunlarının hafifleyeceğini ve şirketlerin artan tüketici talebini yakalamasına olanak sağlayacağını umarak enflasyonun düşmesini beklemek için aylar harcadı. Bunun yerine, devam eden koronavirüs dalgaları fabrikaları kilitledi ve tüketiciler hızlı bir şekilde yabancı malları satın almaya devam ettikçe nakliye şirketleri uzayan gecikmelerle çalışmakta zorlandı. Tahminciler, fiyat artışlarının bu yıl zayıflamasını bekliyorlar, ancak bunun ne kadar çabuk gerçekleşeceği belirsiz. Enflasyonu kontrol etmek öncelikle Fed'in işidir, ancak artan fiyatlar Bay Biden için politik bir sorumluluktur. Demokratlar, Kongre'nin kontrolünü elinde tutmak için savaşacakları zorlu bir ara seçim yılına giriyor. Cumhuriyetçiler, Bay Biden ve partisini, üçüncü tur teşvik kontrolleri de dahil olmak üzere 2021'de ekonomiyi çok fazla paraya boğmak suretiyle fiyatları yükseltmekle giderek daha fazla suçluyor ve cumhurbaşkanının anket sayıları seçmenler arasında memnuniyetsizlik gösteriyor. (“Consumer prices popped again in December, casting a shadow over the economy”, New York Times, 12.01.2022)

Biden’ın eğitimden sağlığa yapacağı 2 trilyon dolarlık yardım paketi Kongre’den geçemedi. Biden ve ekibi bu yardımın miktarını düşürmek istiyor. Şimdi Daha İyisini İnşa Et Yasası olarak bilinen ve cumhurbaşkanının 2020 kampanya sloganını model alan tasarının başlığı bile tartışma konusu gibi görünüyordu. Sanders, Demokratların orijinal, kabaca 3.5 trilyon dolarlık teklifinin önünü açan ilk anlaşmayı hazırlamıştı. İlk plan, diş, işitme ve görme faydalarını içerecek şekilde genişletmeyi, milyonlarca Amerikalıya ücretli aile ve tıbbi izin sağlamayı ve uygun fiyatlı konutlara milyarlarca dolar yatırım yapmayı amaçlıyordu. (Democrats scramble to resurrect ‘chunks’ of $2 trillion spending plan backed by BidenWashington Post, 21.01.2022)

ABD dijital para yaratmanın planlarını yapıyor. Federal Rezerv Başkanı Jerome Powell maliyet hesabının yapılmasından yana. (“Federal Reserve is taking the next step toward possibly launching a digital dolar”,Washington Post 20.01.2022) Çip üretiminde sıkıntılar var. Çip üretiminde Ohio seçildi ve burada kurulacak sanayi ile 3. 000 kişinin istihdam edilmesi planlanıyor.

22.01.2022 tarihinde kalıcı bir düşüşle, borsanın neredeyse tüm sektörleri satıldı. Dow Jones sanayi ortalaması haftada yaklaşık 1.400 puan veya yüzde 3,9 kaybederken, geniş tabanlı S&P 500 Salı gününden bu yana yüzde 5,1 düştü.

ABD’de Tedarik Sorunu

Omicron varyantından dolayı tedarik zinciri bozuldu ve bu durum enflasyonun artmasına sebep oldu. Ancak nakliye maliyetleri Eylül ayına göre üçte bir oranında düştü. Merkez Bankası 2016 yılından beri başladığı teşvik programlarını geri çektiği için hisse senetleri zor durumdadır. 21.01.2022’de borsa son iki yılın en kötü dönemini yaşadı.  S&P 500 2016 yılından bu yana en kötü başlangıcını yaptı. Teknoloji hisseleri sürekli düşüştedir. Enflasyon kırmızı alarm vermektedir. FED (Amerikan Merkez Bankası) in faizleri yükseltmesi gerekiyor ve yetkililer enflasyonu durdurmak için başka çare bulamıyor. Wall Street ekonomisti Edward Yardeni ekonomideki sorunların bu şekilde tamamen bitebileceğini düşünmüyor. Merkez Bankasının sıkı para politikası uygulayarak ve piyasaya para pompalayarak ekonomide denge sağlamaya çalıştığını ifade ediyor. Bu para akışının gıda, emtia, hisse senetleri ve kripto para fiyatlarının yükselmesine yol açtığını söyledi. (The Markets Tremble as the Fed’s Lifeline Fades, New York Times, 21.01.2022)

Düşük faiz oranları tekellerin işine gelmektedir. Örneğin; Apple ve Microsoft gibi firmalar. Daha yüksek faiz oranları beklentisi, teknolojiyi bu yıl S&P 500'de en kötü performans gösteren sektör haline getirdi. Aralık sonundaki zirvesinden bu yana, yüzde 11'den fazla düştü. S&P'nin 2022'nin ilk günlerinde en iyi performans gösteren üç sektörü ise enerji, finansal hizmetler ve temel tüketici ürünleridir. Enerji indeksine göre ise fosil yakıt ticareti yapan şirketlerden Exxon Mobil ve Halliburton servetlerine servet kattı.

Amerikalı analistler enflasyonun sebebini tüketicileri çok fazla mal ve hizmet alırken bu malların tedarikinde yaşanan sıkıntılara bağlıyor. Amerika’da insanların parası var ancak mal ve hizmet tedarikinde sıkıntılar yaşamaktadır. (Expert Answers to Readers’ Questions About Inflation, New York Times, 20.01.2022) Amerika’da pandemi ile birlikte nakliye fiyatları arttı. Talep var ancak arz kısıtlı. Dolayısıyla arz-talep dengesi bozulmuş durumda bu da enflasyonun artmasına yol açıyor.

Pandemi boyunca halka yapılan sosyal yardımlar talebi arttırdı ancak arzın yani üretimin talebi karşılayamaması ile enflasyon yükseldi. ABD Başkanı Joe Biden enflasyonun yükselmesini küresel olgulara bağlamaktadır. Zira arz sıkıntısının Hindistan ve Brezilya gibi ülkelerde ve Euro bölgesinde de enflasyona yol açtığını ifade etmektedir. Zira 19.01.2022 İngiltere ve Kanada’da son 30 yılın en hızlı enflasyon yükselişi görülmüştür. Ancak ekonomistler ABD’de ekonomik büyüme bazında ciddi bir gelişme yaşandığını söylemektedir. (“Rapid Inflation Fuels Debate Over What’s to Blame: Pandemic or Policy”, New York Times, 22.01.2022.)

İstihdam Hâlâ Geride

Bununla birlikte Joe Biden 3.1 trilyon dolar altyapı harcamaları yaptı (“All eyes on Joe Biden”, Washington Post, 20.01.2022) Biden görevine ilk başladığı yıldan bu yana iyi bir performans sürdürdüğü tartışmalıdır. İşçilerin maaşları maaş çekleri arttırılsa da enflasyon karşısında maaşları erimektedir. Ortalama bir işçinin haftalık ücretinin satın alma gücü, Aralık 2020'den Aralık 2021'e kadar yüzde 2,3 azaldı. (“President Biden’s Economy Is Failing the Big Mac Test”, New York Times, 22.01.2022) Aslında Biden pandemiden dolayı ekonomik kriz içindeki ülkeyi devraldı. Ancak şuana kadar krize çözüm bulabilmiş değil. Biden antitröst yasalar gerçekleştirerek bazı adımlar atsa da başarılı olamadı. Biden iktidarı hastaya iyi bakan ancak iyileşmesi için zaman çizelgesi veremeyen bir hekim gibidir. Ekonomide bir durgunluk vardır. Trump döneminde Çin’e uygulanan tarifeler hâlâ devam etmektedir. ABD’nin en önemli sorunu ekonomik iyileşmeyi baltalamadan enflasyonu durdurabilmektir. ABD’li ekonomistler geçen baharki Amerikan Kurtarma Planının enflasyonist etki yapacağı yönünde görüş birliğine varmıştı. Ancak istihdamda ciddi toparlanmalar olmasına rağmen pandemi öncesine göre hâlâ istihdam seviyesi geridedir. (Paul Krugman, “Wonking Out: Honey, I Shrank the Economy’s Capacity”, New York Times, 21.01.2022.) İstihdam genelde 24-55 yaş aralığında olanlar için kabul ediliyor.

Çin’de Enflasyon Durağan

Fiyatlar tüm dünyada artıyor ve liderler bunun hızlı tamir edilebileceğini öngörmüyor. Birleşik Krallıkta enflasyon yüzde 5,4 oldu. Kanada da pandemi öncesine göre iki kez fiyat artışı yaşandı. Japonya’da fiyatlar bastırılmış durumda ve son sekiz yılda ilk defa enflasyon tehlikesi var. Büyük ekonomiler arasında sadece Çin 2020 öncesine göre düşük enflasyona sahip.  Diğer tarafta Merkez bankaları enflasyonla mücadele hâlinde. Dünyanın dört bir yanındaki fabrikalar farklı hızlarda canlandıkça, üretilen mallar ile müşterilerin satın almak istedikleri arasındaki uyumsuzluk fiyatların yükselmesine yardımcı oluyor. BlackRock Investment Institute tarafından yapılan araştırmaya göre, artan korumacılık, artan Çin ücretleri ve düşük karbonlu ekonomiye uyum gibi daha uzun vadeli eğilimler, önümüzdeki yıllarda fiyatlar üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturacak. Çalışma İstatistikleri Bürosu'na göre, geçtiğimiz yıl boyunca ithalat fiyatları - özellikle gıda, yakıt ve endüstriyel parçalar - yüzde 10'dan fazla arttı. Bu, 2007'den bu yana en büyük yıllık artış oldu. Procter & Gamble geçen hafta yatırımcılara, navlun maliyetlerinin 300 milyon dolar arttığını söyledi. Çin’de de ekonomik yavaşlama yaşanmaktadır. Emlak sektöründeki kargaşadan dolayı borç verme oranı düşürüldü. (“Prices are rising all over the world, and leaders see no quick fix”, Washington Post, 24.01.2022) Aslında Amerikan hane halkının sosyal yardımlarla net geliri arttı ancak arz ve tedarikte ciddi sıkıntılar var.

KAYNAKÇA

(“Prices are rising all over the world, and leaders see no quick fix”, Washington Post, 24.01.2022)

(Paul Krugman, “Wonking Out: Honey, I Shrank the Economy’s Capacity”, New York Times, 21.01.2022.)

(“All eyes on Joe Biden”, Washington Post, 20.01.2022)

(“President Biden’s Economy Is Failing the Big Mac Test”, New York Times, 22.01.2022)

(“Rapid Inflation Fuels Debate Over What’s to Blame: Pandemic or Policy”, New York Times, 22.01.2022.)

(Expert Answers to Readers’ Questions About Inflation, New York Times, 20.01.2022)

(The Markets Tremble as the Fed’s Lifeline Fades, New York Times, 21.01.2022)

(“Federal Reserve is taking the next step toward possibly launching a digital dolar”,Washington Post 20.01.2022)

Democrats scramble to resurrect ‘chunks’ of $2 trillion spending plan backed by BidenWashington Post, 21.01.2022)

(“Consumer prices popped again in December, casting a shadow over the economy”, New York Times, 12.01.2022)