Türkiye'nin yaşayan en önemli vergici-maliyecisi, Bülent Ecevit'in 1974'te ilk kurduğu CHP-MSP koalisyon hükümetinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Cahit Kayra, 30 Ocak’ta 104 yaşında yaşamını yitirdi.

Tarihçi Kitabevi’nden ortak dostumuz, Kayra’nın yayıncısı Necip Azakoğlu’ndan aldım 30 Ocak akşamı üzücü haberi. Üstat, tedavi gördüğü Kadıköy’deki özel bir hastanede 19.20’de gözlerini dünyaya kapamıştı.

Telefonla aldığım haberden derin bir üzünçle sarsıldım. Kimisi diyebilir ki, “Onca yaşadı, daha ne olsun”… Ancak onun 90’ından sonraki üretme tutkusunu ve ortaya koyduklarını bilenler, ömrüne ömür katması için dileklerde bulunurlardı.

Salgından dolayı neredeyse her ay gitmeden yapamadığım İstanbul’a, Moda’ya yaklaşık 10,5 aydır gidemiyorum. Haliyle üstat Kayra’yı da o zamandan bu yana göremiyor, arada bir telefonla arıyordum. Zaten son buluşmamız da salgın haberinin ilk çıktığı gün olan 11 Mart 2020’deki 104 yaşına bastığı doğum günü partisiydi. Tarihçi’deki son doğum günü partisi oldu o akşamüzeri. Cumhuriyet’te ve Odatv’deki vefat haberinde kullanılan doğum günü fotoğrafları sözünü ettiğim 104’ncü doğum günü partisinden. O partiye döneceğim.

“ASIRLIK ÇINARIMIZ CAHİT HOCA’MIZI KAYBETTİK”

Cumhuriyet’in ulu çınarı, 104 yaşında yaşama gözlerini yumarken, üzücü haberi son dönemde kaleme aldığı birbirinden değerli kitaplarda kader birliği yaptığı Tarihçi Kitabevi, sosyal medya hesabından kısaca şöyle duyurdu:

"Üstadımız, asırlık çınarımız Cahit Hoca’mızı kaybettik. Kelimeler kifayetsiz, acımız tarifsiz... Tüm Türkiye’nin başı sağolsun.”

Üstat birkaç ay önce yürürken düşerek kalçasını kırmıştı. Zor da olsa kalça kırığı iyileşmişti ancak böbrek yetmezliği nedeniyle bir süre daha hastanede kalması gerekmişti. Maalesef çok sevdiği ve yaşamının son demlerinde yepyeni dostlar da edindiği Moda’ya bir daha dönemedi. Kalp atışları hastanede durdu. 

KILIÇDAROĞLU’NDAN ÖZEL İLGİ

CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu’nun özel kalem müdiresi Derya Gödek’i aradım haberi vermek için, meğer o da çabucak öğrenmişti. Boşuna demiyorlar “kara haber tez yayılır” diye… Cahit Hoca, ileri yaşına karşın ülke sorunlarına ve CHP’ye ilgisini sürdürüyordu. Her birlikte olduğumuzda bilhassa Korutürk’ün danışmanı olduğum dönemde “Ankara’da ne var ne yok?” sorusunu yöneltir ve gelişmeleri can kulağıyla dinlerdi.

Üstadın ailesi salgın koşullarını hesaba katarak cenaze töreni istemedi. Kayra’nın aziz naaşı ertesi gün 15.00’te Çengelköy’de toprağa verildi. Olağan bir cenaze töreni olsaydı Kılıçdaroğlu da katılacaktı. Tören olmayınca sosyal medyadan şu mesajı paylaştı:

“Eski Bakanlarımızdan, değerli bürokrat, siyaset ve devlet adamı Ömer Cahit Kayra’nın vefatından dolayı derin üzüntü duydum. Ömer Cahit Kayra’ya Allah’tan rahmet, ailesine başsağlığı ve sabır diliyorum."

OSMANLI’DA DOĞDU, OKUL HAYATINDA HEP ATATÜRK VARDI

Ömer Cahit Kayra’nın özyaşamöyküsüne şöyle bir bakalım… 11 Mart 1917’de henüz Osmanlı devrindeyken ve zaman işgal İstanbul’una doğru akarken Ali Lütfü Bey ile Kadriye Hanım’ın oğlu olarak Kadıköy’de doğmuş; ilk, orta ve lise öğrenimini yapmak ise Cumhuriyet Türkiyesi’nde kısmet olmuştu. Sonrasında üstat, Atatürk yaşamını yitirmeden kısa süre önce Mülkiye’den, yani Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin Maliye Bölümünü 1938’de bitirir. Maliye Bakanlığı’nda Müfettişlik, Gelirler Genel Müdürlüğü Müşavirliği gibi çeşitli kademelerde görev yaptı. Ayrıca PTT Genel Müdürlüğü, Türkiye Odalar Birliği, THY ve Ticaret Bakanlığı Dış Ticaret Dairesi’nde Müşavir ve Murakıp; İsviçre Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması Nezdinde Heyet Başkanı, Maliye Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, Avrupa İktisadi İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı Nezdinde Heyet Başkanı, Tetkik Kurulu Başkanı, Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Üyesi, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Okulu ve Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Öğretim Görevlisi olarak görev yapar.

57 yaşındayken 1973’te CHP’den davet alır, aday olur ve 15. Dönem Ankara Milletvekili seçilir. Bülent Ecevit başkanlığında kurulan ilk koalisyon hükümetinde (CHP-MSP; 37.Hükümet -26.01.1974 – 17.11.1974-) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı görevinde bulunur.

İngilizce ve Fransızca bilen, evliliğinden iki oğlu olan üstat, uzun zamandır yazları Bodrum’daki oğluyla, diğer zamanlarda da doğum yeri olan Kadıköy’de, Moda’da yaşıyordu.  

TARİHÇİ’DEKİ BULUŞMALAR VE 104. DOĞUM GÜNÜ PARTİSİ

Cahit Hoca yaşasaydı, 11 Mart 2021’de 105 yaşına basacaktı. Muhtemelen doğum günü bu kez Tarihçi’de değil evinde kutlanacaktı ailesiyle.  104 yaşına bastığı doğum gününün, Tarihçi’deki son doğum günü partisi olacağını bilemezdik. Pırıl pırıl bir belleğe, beyne sahipti. Sadece denge için eski tip bir baston ile rahat duymak için kulaklık kullanırdı. Yaşam kalitesi son derece yüksekti yaşına göre. Moda burnuna yakın evinden Moda Caddesi’nin ortalarındaki Tarihçi’ye yayan gidip geliyordu. Tarihçi’ye geldiğinde en az bir iki saat kalıyor, Necip Bey’le kitaplarına ilişkin konuşuyor ya da dostlarıyla sohbet ediyordu. Tarihçi ile Moda’da oturduğum evin pencereleri de birbirine bakıyordu. Cahit Hoca ile ortak dostlarımız arasında Melih Aşık, Melih Ziya Sezer, Murat Katoğlu, Buket Uzuner de vardı. Tarihçi’deki sohbetlerin tadına doyum olmazdı.

Tarihçi’deki 104. doğum günü partisini Odatv şöyle haberleştirmişti:

“Türkiye'nin en önemli vergici-maliyecisi, Bülent Ecevit' in 1974'te ilk kurduğu CHP-MSP koalisyon hükümetinin bakanlarından Cahit Kayra'nın 104. yaş günü Kadıköy Moda'da Tarihçi Kitabevi'nin düzenlediği bir partide kutlandı.

103 yaşını devirip 104 yaşına basan Kayra'yı doğum gününde Tarihçi Kitabevi'nden Necip ve Nevin Azakoğlu, Ayçin Demir, Asiye Yıldırım ile Kayra'nin Moda'dan dostları E. Büyükelçi Halil Akıncı, Melih Aşık, Melih Ziya Sezer, Buket Uzuner, Anais Martin, Muzaffer Ayhan Kara, Murat Katoğlu, Hasan Mani gibi isimler de yalnız bırakmadı.

95 ve 103 yaşları arasında 2011'den itibaren Tarihçi Kitabevi yayınları arasında ilki "Savaş Türkiye Varlık Vergisi" olan tam 15 kitabı yayınlanan Cahit Kayra, yaptığı kısa konuşmada herkese kısmet olmayacak çok ayrıcalıklı bir an yaşadığını belirterek dostlarına teşekkür etti. Çok mutlu olduğu görülen Kayra'ya dostları, armağanlar sundu. Akşamüzeri başlayan doğum günü partisi neşeli sohbetlerle akşamın ilerleyen saatlerine kadar sürdü.”

Meğer biz doğum günü partisindeyken salkım saçak o gün, yani 11 Mart 2020’de de ülkemizdeki ilk covid-19 vakası patlamış! Akşam haberlerinde öğrendik! Ertesi sabah da ilk uçakla endişeli bir şekilde İstanbul’dan İzmir’e döndüm. Uçağın yarıdan çoğu boştu, alışık olunmayan bir tabloyla karşı karşıyaydık ve ürkütücüydü.

TARİHÇİ KİTABEVİ SÜRECİ VE 100 YAŞINDA YAZILAN ROMAN

Üstat 65’inden sonra çok sayıda araştırmaya, gazetelerdeki yazı dizilerine, kitaplarına yönelmişti. Öyle ki, 90’ından sonra fantastik öyküleri ve romanı bile çıkageldi. 90’ından sonraki üretiminde Tarihçi’nin Moda’da açılmasının, Necip Bey’in çok payı vardır. “Tarihçi” demişken, şu notu düşeyim: Moda’daki entelektüel muhit olarak Tarihçi’yi Moda’nın hayatına renk ve değer katan bir vaha olarak gördük ve sahiplenmek için sözleştik, elden geldiğince beslemeye çalıştık. Necip Bey ve ekibi de bizler ne zaman kapısını açsak kucakladı bizleri ve kapılara kadar uğurladı. Tarihçi’deki “cumartesi konferansları” bir gelenek oldu ve yıllardır sürdü salgına kadar. Bendenizin de orada iki etkinliği oldu. Kolay kolay ulaşılamayacak çok önemli isimler Tarihçi’de konferans verdi. Bu konferansları kimlerin verdiği ve konuları bile başlı başına bir makale konusu olabilir.

Sözü tabii yine Kayra’ya getireceğim. Odatv’de yayınlanan aşağıdaki haber, üstadın 100 yaşına geldiğinde kaleme aldığı romanla ilgili:

“40 civarı eseri bulunan asırlık çınar Cahit Kayra, ekonomi, araştırma, siyaset, anı ve öykü-mizah kitaplarının ardından bu kez de bir romana imza attı. Kayra’nın Adsız Gemi isimli romanı Tarihçi Kitabevi etiketiyle şu günlerde raflarda yer aldı.

Cahit Kayra; 100 yaşında, eski Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı ve Maliye Müfettişi. “Varlık Vergisi”, “Sevr Dosyası”, “Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü (3 cilt)” gibi başyapıtlara imza attı ve hiç durmadan üretiyor. Hızına yetişmek oldukça zor. Son yıllarda hemen her yıl birkaç çalışmaya imza atan ve en son Mayıs 2016’da “Marjinal Şiir Teorileri” kitabı yayınlanan Cahit Kayra, 2017 yılına bir romanla başladı.

Ekonomi, araştırma, siyaset, anı ve öykü-mizah alanında 40 civarı esere imza atan Kayra, bu kez de Adsız Gemi isimli bir romana imza attı.

Kitaba da adını veren Adsız Gemi ile başlıyor roman… Ardından yirmi dokuz ayrı başlıkta sürüyor macera… Kurşun renkli, kapalı bir günde, ince ve soğuk bir yağmurda limanda binilen döküntü bir gemi. Çevresindeki insanlardan, her şeyden kaçarak, geri dönüşü olmayan bir yolculuğa çıkışın hikayesi… Issız ve karanlık bir denizin rüzgârları… Çalkantılar, dramatik sonlar. Ağır ve isteksiz gidişini sürdüren bir gemi. Ayrılıklar, yalnızlaşma, başlangıç çabaları, umutlar, yeni yüzler, sürprizler, tesadüfler, umutlar, kavgalar, isyanlar; her şeyi yeniden sorgulama… Belki insanın yaşam serüveni, belki dünyamızın seyri… Zaman kavramının tümüyle yitip gittiği günlere mi gelinmişti yoksa?

Bir solukta okunacak bir roman kaleme almış Cahit Kayra. İçerisinde bolca şiire de yer vermiş. Kendisine uzun ömürler diliyoruz, kalemi daim olsun…”

BÜROKRASİ VE SİYASET SONRASINDA TAM 40 YILLIK ENTELEKTÜEL MİSYON

Cahit Kayra’nın kaleme aldığı ve her biri arşivlik ve kütüphanelerde saklanası eserlerin türlerine göre meraklısı için dökümünü bulacaksınız aşağıda; anıdan, romana, öyküden mizaha, araştırma-incelemeden çeviriye, geziye kadar pek çok tür…Bürokrasi ve siyaset sonrasında 65’ten 104’e kadar 40 yıllık bir yazı serüveni… İstanbul’la ilgili kitapları da İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun dikkatine getirmek istiyorum. Belki bazılarının yeni basımı yararlı olabilir ya da belki hepsinden bir seçki yapılabilir. Bir de derleme var ki ilginç; bakanlığındaki kabine arkadaşı Prof. Dr. Turan Güneş’in siyasi şiirlerini de derleyip kitaplaştırmış üstat. Onun hikayesi de şöyle. Ecevit’in 74’teki kabinesinden iki isim de değerli dostum Kayra ve üniversiteden idare hukuku hocam Güneş’tir. Güneş’in huyudur; toplantılarda hep bir şeyler çiziktirir önündeki kağıtlara, bazen de hicivsel siyasi şiirler döktürürmüş. Kayra da birlikte oldukları toplantıların sonunda o kağıtları alıp biriktirirmiş. Yıllar sonra bir gün Güneş’i aramış Kayra ve elindeki şiirleri derleyip kitaplaştırmak istediğini, elinde başka olup olmadığını sormuş. Bir miktar daha şiir vermiş Güneş. Bu renkli kitap öyküsünün arka planını bana Turan Hoca’mın oğlu Prof. Hurşit Güneş anlattı.

XXX

Yazı Dizisi: Savaş Yılları-1974 Kıbrıs Barış Harekâtı (Milliyet, Temmuz 1987), Acılı Kent (Milliyet, Ağustos 1988), Acılı Anadolu (Güneş, Aralık 1988), Sadullah Paşa’nın Anıları (Güneş, Ocak 1989), Malta Sürgünleri-Dr. Esat Işık Paşa’nın Öyküsü (Güneş, Şubat 1989).

Öykü: Bodrum Üzerine Çeşitlemeler (1983), Romantik Bir Karga (1984), Eda Hanım’ın Kırmızı Kedileri (1989), Hoşça Kal Bodrum (1996), Kadıköy Rüzgârları (1997), Çiçekleri Unuttular (1999), Bilgeler ve Balıklar (2004), Telefon Defteri, Boyut Yayınları, 2008.

Araştırma: İstanbul-Mekânlar ve Zamanlar (1990), İstanbul Haritaları-Maps of Istanbul (1990), Eski İstanbul’un Eski Haritaları (1991), İstanbul’un Yokuş ve Merdivenleri (1991-2. Baskı 2009/Sel Yayıncılık), İkinci Mahmut’un İstanbul’u (Erol Üyepazarcı ile, 1992), Kandilli-Vaniköy-Çengelköy/Mekânlar ve Zamanlar (Erol Üyepazarcı ile, 1993), Bebek-Mekânlar ve Zamanlar (1993), Sevr Dosyası (1997), Kadıköy Rüzgarları (1997), Osmanlı’da Fetvalar ve Günlük Yaşam (Boyut Yayınları, 2008).

Anı: 1938 Kuşağı-Olaylar, İnsanlar ve Anılar (1995), Cumhuriyet’in Kuruluş Yıllarında Bir Devrimci Doktorun Anıları (Dr. Mehmet Fuat Umay, Düzenleme: Cahit Kayra, 2003).

Gezi: Bir Mavi Yolculuk-Seyir Defteri (2001), 38 Kuşağı (İş Bankası Kültür Yayınları, 2012).

Mizah: Dünya Erkekleri Birleşiniz (2005).

Çeviri: Tarih-i Enderun-Letaif-i Enderun-Çuhadar Hafız İlyas Ağa’nın Anıları (Daru’t-Tıbaat-ül Amire 1276-1859, sad., 1987), Büyük Efendi’nin Sarayı-A Description of the Signour’s Seraglio- (Robert Whitters’tan, 1996), Bir Osmanlı Doktorunun Anıları: Yüzyıl Önce Anadolu ve Suriye (Şerafeddin Mağmumi’den, 2001), Dicle’de Kelek ile Bir Yolculuk: İstanbul’dan Bağdat’a ve Hindistan’a Min Sene 1300 İla Sene 1304 (1884-1888) (Ali Bey’den, 2003), Hoşça Kal Trabzon (Mediha Kayra’dan, 2005).

Derleme: Turan Güneş’in Siyaset Şiirleri (1985).

TARİHÇİ’DEN YAYINLANAN FARKLI TÜRLERDEKİ KİTAPLARI

Üstat Kayra’nın Tarihçi’den yayınlanan farklı türlerdeki (Roman, öykü, anı, inceleme) kitapları da şöyle (ki, son kitabı Çalışma Odası'nı geçen yıl 104 yaşında kaleme almıştı; belki de bu bir dünya rekoru):

Savaş Türkiye Varlık Vergisi (Tarihçi Kitabevi, 2011), Sevr Dosyası (Tarihçi Kitabevi, 2011), Masal-İnsandan Önceki Altın Yıllar (Tarihçi Kitabevi, 2012), Marjinal Ekonomi Teorileri (Tarihçi Kitabevi, 2013), Marjinal Siyaset Teorileri (Tarihçi Kitabevi, 2014), Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü I. Cilt 1923-1950 /Devletçilik: Altın Yıllar (Tarihçi Kitabevi, 2013-Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü-), Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü II. Cilt 1950-1980 Karma Ekonomi (Tarihçi Kitabevi, 2013), Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü III. Cilt 1980-2013 Tüketim Ekonomisi (Tarihçi Kitabevi, 2014),

Sümbül Dağının Karları-1946 Yılında Bir Hakkari Seyahati (Tarihçi Kitabevi, 2014), İyi Ki Öldün Cahit (Tarihçi Kitabevi, 2015), Marjinal Şiir Teorileri (Tarihçi Kitabevi, 2016), Adsız Gemi (Tarihçi Kitabevi, 2017), Marjinal Teoriler Ansiklopedisi (Tarihçi Kitabevi, 2018), Operasyon: Ali Bey (Tarihçi Kitabevi, 2019), Bir Çalışma Odası (Tarihçi Kitabevi, 2020).

ŞİMDİ TARİHÇİ DE MODA DA MEMLEKET DE BİRAZ DAHA ÖKSÜZ

Çok değerli büyüğüm, feyz aldığım üstadım, Türkiye için de büyük bir değer olan Cahit Kayra’ya hayatımıza kattıkları için teşekkür ediyoruz. Özel olarak Moda’daki hayatımıza kattıkları için de ne kadar teşekkür etsek az. Güle güle üstat. Şimdi Moda biraz daha öksüz. Tarihçi ise iyice öksüzleşti. Tanju Cılızoğlu’nun ardından da Cahit Kayra’nın sonsuz aleme gidişiyle. Üstatla Tarihçi’den bazen birlikte çıkıp Moda Burnu’na, evine doğru yürüyüşlerimizi, o doyumsuz öğretici ve nüktedan sohbetlerimizi, bütün anılarımızı ömür boyu bir kitabın arasındaki çiçek gibi saklayacağız. Bazen de dönüp dönüp kitaplarındaki güzel satırlar arasında onu arayacağız.