“Annesi Deniz Gezmiş’e ve kardeşi Hamdi’ye etek mi giydirirdi?”

Öldürülüşünden 51 yıl sonra Deniz Gezmiş üzerine yazılan bir yazının başlığına bu mu konur diyeceksiniz…

Haklı da olabilirsiniz.

Ama, onun ilk defa gördüğüm bir fotoğrafında  gazeteci merakım ile dikkatimi çeken bir şey olduğu için soruyorum…

Üstelik, bu fotoğrafı, bana göre, Deniz Gezmiş üzerine bugüne kadar yazılmış en ilginç kitapta gördüm.

“AŞK OLSUN ÇOCUK”: BİR

FOTOROMAN KAHRAMANI

Brüksel’de yaşayan sanatçımız Ali Cabbar bir fotoroman kitabı hazırlamış.

Adı “Aşk Olsun Çocuk: Deniz Gezmiş’in Yaşamı ve Mücadelesi…”

Deniz Gezmiş’in hayatını bir fotoroman haline getirdi ve geçen yıl, öldürülüşünün 50’nci yılında kendi sitesinde tefrika halinde yayınladı.

Şimdi o fotoroman bir kitap olarak yayımlandı.

BENCE BİZİM KUŞAĞIN HER EVİNDE

“ÜVERCİNKA’NIN” YANINA KONMALI

Dün Pazar’dı..

Oturdum baştan sona okudum.

O kadar değişik, o kadar esprili ve Türkiye’nin o günlerini popüler kültür öğeleri ile o kadar güzel anlatıyor ki…

Herkese tavsiye ederim…

Deniz Gezmiş’in 1947 yılında başlayıp, 1972 yılında darağacında biten 25 yıllık hayatı boyunca Türkiye’nin tarihi o kadar ibret verici bir şekilde insanın gözünün önünden geçiyor ki…

Bu kitap aynı zamanda öylesine hepimizin hayatı, hepimizin ıskaladıklarının kısa bir tarihi ki…

Bizim kuşağımızın solcu evlerinde mutlaka Cemal Süreya’nın “Üvercinka” kitabı vardır.

Tabi hatıra olarak Ant dergileri, Bilgi Kitabevi’nden alınmış kitaplar da vardır.

İşte tam da onların arasına konacak bir sanat eseri bu kitap.

Artık gittikçe azalan günlerimizin hafıza koleksiyonunun tamamlayacak bir kitap bu.

TAYYİP BEY’İN 15 MAYIS SABAHI

OKUMASI İÇİN SEÇTİĞİM BÖLÜMLER

Seçime 6 gün kaldı;

Bu sabah içimden şu ses geldi:

“Keşke Tayyip  Bey bu kitabı 15 Mayıs sabahı okusaydı…”

Ondan 7 yaş büyük bir insan olarak seçtiğim, özellikle okumasını istediğim “Eski Türkiye” sahneleri bunlar… 

Neden, “Cumhurbaşkanı” değil de,  “Tayyip Bey” diye hitap ettiğimi de yazının sonunda anlatacağım.

Tayyip Bey doğduğunda o çocuk henüz 7 yaşındaydı…

BİR DENİZ GEZMİŞ FOTOROMANI

MICK JAGGER’LE Mİ BAŞLAR

Kitap Deniz’in doğduğu 1947 yılında değil, Tan gazetesine saldırıya uğradığı 1945 yılından başlıyor.

Yani tek parti döneminden.

Ancak ilk sayfalara 1943 yılında doğan  Mick Jagger’e ait bir not ve fotoğraf  da var.

Üstelik bu fotoğraf kitapta tam 12 ayrı sayfa ile temsil edilen  Che Guevara fotoğraflarından  bile önce konmuş.

Kitapta başka rockcılar da var.

Elvis Presley, Beatles, John Lennon…

Bir de popçu.. ABBA…

Deniz’in devrim tarihi fotoromanının bir Rock’cı ile başlaması benim için hiç şaşırtıcı değil.

Ama 60’lı yılların sonunda uzun saçlarımı kestirmek için bana haber gönderen Mülkiye’nin kantin solcuları için hala şaşırtıcı mıdır bilemem.

Yine de  Upper Cihangir sakini gazeteci Tuğrul Eryılmaz’ın bu fotoğrafa itiraz etmeyeceğinden eminim.

O YIL BAŞKA DEVRİMCİ

ROCK’ÇILAR DA DOĞDU

Mesela David Bowie…

Carlos Santana, Elton John, Iggy Pop, Mick Fleetwood da…

Hepsi pop müziğin devrimcileri…

Bizden de Hümeyra…

Ayrıca Glen Close, Hülya Koçyiğit gibi sinema sanatçıları…

Paul Auster, Salman Rüşdü, Paulo Coelho gibi yazarlar.

Futbolcu olarak da Johann Cruyff…

“Dönek” kontenjanından kendimi de yamayayım 1947’liler listesine…

ANNESİ DENİZ VE KARDEŞİ

HAMDİ’YE ETEK Mİ GİYDİRİRDİ

Kitapta Deniz Gezmiş ve çekirdek ailesinin bugüne kadar pek görmediğim fotoğrafları da var.

Annesi ve babası varlıklı insanlar değil ama dönemlerine ve yaşadıkları şehre göre modern giyinen insanlar.

Kitabın 17’nci sayfasında Deniz Gezmiş’in kardeşi Bora ile birlikte çekilmiş bir fotoğrafı var.

Deniz’in üzerinde resmen bir kız çocuğu eteği görünüyor.

Tesadüf mü diyeceksiniz…

Ama kitabın 36’ıncı sayfasında, Gezmiş ailesinin iki ayrı fotoğrafı daha yer alıyor….

Birinde üçüncü kardeş Hamdi’nin saçları kız çocuğu gibi uzatılmış, ötekinde de Hamdi’nin üzerinde de bir etek var.

İNAN KIRAÇ’IN VE ARİF SAĞ’IN

ANNESİ DE ETEK Mİ GİYDİRİRDİ

Deniz’in geçmişini en iyi bilen insanlardan biri olan Bedri Baykam’a sordum.

O da ilk defa görmüş. “Kardeşi Bora’ya sorup döneyim” dedi.

Ama henüz dönmedi.

Arif Sağ geçtiğimiz günlerde Armağan Çağlayan’ın Youtube programında konuşurken, onun çocukluğunda annelerin erkek çocuklarına rahat hareket etmeleri için uzun kız elbisesi gibi elbiseler giydirdiğini söyledi.

Ayrıca Koç Holding eski yöneticisi Can Kıraç hayatını anlatan kitabında, kardeşi İnan Kıraç’ın da saçları kız gibi uzatılmış, etekli bir fotoğrafını yayınlamıştı.

Kız çocuk arzulayan bir anne psikolojisi mi.. Yoksa çocukların rahat hareket etmesi için düşünülmüş bir giyim mi…

Önemli değil ama insan gazeteci olunca bir ayrıntı olarak gözüne çarpıyor işte.

47 KUŞAĞININ EN TRAVMATİK

HATIRLARINDAN BİRİ BU GALİBA

Deniz’in ve 47’liler kuşağının hafızasında 6-7 Eylül 1955 olaylarının çok derin ve travmatik bir yeri vardır.

Bunu kitapta da görüyoruz.

O olaylar sırasında Fenerbahçeli futbolcu Lefter Küçükandonyadis’in Büyükada’daki evi de saldırıya uğramış,

Lefter sabaha kadar elinde silah evini savunmuş. Sabaha doğru Fenerbahçe taraftarları adaya gelip evini korumuşlar.

BUGÜN CAMİLERE İÇKİYLE GİRİLDİ YALANINI SÖYLEYENLERİN OKUMASI GEREKEN BİLANÇO

Kitapta bu 2 vahşet gecesinin çok dramatik bir bilançosu da var.

Bugün camilere içkiyle girildi yalanını hala tekrarlayanlara bunun nelere mal olabileceğini göstermesi için yayınlıyorum.

O iki günde;

(*) 1000 ev

(*) 4348 dükkan

(*)  27 eczane

(*) 21 fabrika

(*) 110 lokanta

(*) 73 kilise, 2 manastır, 8 ayazma

(*) 26 okul

(*) 5 spor kulübü tahrip edilmiş, yağmalanmış.

YİNE BUGÜN İÇİN: SABAHATTİN ALİ’Yİ

ÖLDÜREN ADAM BAKIN O GÜN NE DEMİŞ

Milliyetçilik ve “Kızıl elmacılık” konusunu ağzına geleni söyleyen, sadece kendilerini “Milli” toplumun geriye kalan bütününü “Hainlikle” suçlayıp hapse gönderenler için de bu bölümü seçtim.

Bugün “Kürk Mantolu Madonna” kitabı okullarda okutulan, en çok satan listelerinden ilk 10’dan aşağı inmeyen büyük yazarımız Sabahattin Ali, baskılar yüzünden ülkesinden kaçarken 1948 yılında sınıra yakın bir yerde öldürüldü.

Katil ifadesinde şunu söyledi:

“Milli duygularım şahlandı. Gözüm döndü… Vurdum kafasına…”

DENİZ GEZMİŞ KUŞAĞI NEDEN ÇELİK

BİLEK’İ TOM MİKS’E TERCİH EDER

Yıl 1957…

Dönemin her 10 yaşına gelen çocuğu gibi o da Teksas ve Tom Miks okuyor.

Ama hepimiz gibi onun asıl kahramanı Teksas çizgi romanındaki Çelik Bilek.

Çünkü o devrimci.. Bağımsızlıkçı…

Sömürgeci “Kırmızı Urbalılara” karşı bağımsızlık savaşı veren bir direnişçi…

Devrimci olacak çocuk kahramanından bellidir.

Bu ülkede her 47 devrimcisinin içinde bir Çelik Bilek yatar…

Tabi bir de Che Guevara…

BUGÜN LGBT DÜŞMANLIĞI

DÜN İSE ROCK MÜZİK

Aynı yıl…1957…

İstanbul’da büyük bir “İstemezük” kampanyası başlıyor…

Pankartlarda yazılı slogan şu:

“Streap Tease ve Rock’n Roll yasaklansın…”

Sebep:

“Harsımıza, milli hislerimize aykırı…”

Peki bu kampanyayı kim düzenliyor?

“Milli Türk Talebe Birliği…”

Vay beee…Güya okumuş çocuklar…

66 yılda geldiğimiz nokta da şu olmuş:

“LGBT’yi yasaklayın”, “Konserleri yasaklayın…”

Çünkü bu arkadaşların “Milli hars ve hissiyatlarına hala uymuyor…”

47’LİLERİN  EN GÜZEL ŞİİR KİTAPLARINDAN

BİRİ  HALICI DÜKKANINDA YAZILMIŞ

1957 verimli bir yıl…Biraz daha kalalım orada…

İkinci Yeni’nin o harika şiirini hangimiz bilmeyiz ki..

“Biliyor musun az az yaşıyorsun içimde

  Oysa ki seninle güzel olmak var

  Örneğin rakı içiyoruz

   İçimize bir karanfil düşüyor gibi…”

  Bir çok 47’linin devrimci kız arkadaşlarına okuduğu bu dizelerin yazarı Edip Cansever “Yer Çekimli Karanfil” kitabını işte o yıl çıkarmış…

O yıllarda Kapalıçarşı’da halı ticareti yapıyormuş…

Yeni Türkiye’nin demir vergi kanunları yokmuş. Ve rakı ucuzmuş…

Şairler bile içebiliyormuş yani…

DÜN ERZURUM’DA İMAMOĞLU’NU

TAŞLAYANLARIN OKUMASI İÇİN

Yıl 1959..

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, Uşak’ı ziyaret ediyor.

Demokrat Parti’nin örgütlediği bir grup Kurtuluş Savaşı kahramanını taşlıyor. Atılan taşlardan biri kafasına isabet ediyor ve yaralıyor.

İstanbul’a geldiğinde bu defa arabası taşlanıyor.

İsmet İnönü’nün onlara verdiği cevap ise şu oluyor:

“Uşak’ı 37 sene önce düşman işgalinden ben kurtardım…”

Hafıza yoksunu nankörlere verilecek en güzel cevap…

Dün Erzurum’da işte yine bu CHP’nin Cumhurbaşkanı Yardımcısı adayı taşlandı.

VEHBİ KOÇ HAZİNEYE KAÇ KİLO ALTIN

BAĞIŞLADI BUGÜN KAÇ PARA EDİYOR

Yıl  1960…

Demokrat Parti iktidarda…

Bütün işinsanları iktidar partisinin ağır baskısında…

En büyük hedefleri ise dönemin de büyüğü Vehbi Koç..

Çünkü o CHP’yi destekleyen bir insan.

Sonunda CHP’den istifa ediyor ve DP’ye 50 bin lira bağış yapmak zorunda kalıyor.

Daha sonraki yıllarda düzenlenen Hazineye Bağış kampanyası sırasında ise 26 kilo altın bağışlayacaktır.

Ama bu defa Devletin hazinesine…

Bugünün parası ile ne mi eder?

33 milyon Türk lirası…

MENDERES’İN HAZİN RİCASI: LÜTFEN

PİJAMAYLA RESMİMİ ÇEKMEYİN

Sonra ilk kötülüğün başladığı yıllar geliyor.

27 Mayıs askeri darbesi…

Yıl 1961…

Adnan Menderes’in idama gönderilmeden önce çekilen bir fotoğrafı.

Sandalyede oturuyor.

Üzerinde pijamaları var.

Başında iki üniformalı subay.

Ve ricasını iletiyor:

“Pijamayla resmimi çekmeyin lütfen…”

Ricasını kırıyorlar…

Pijamalı fotoğrafı çekiliyor…

Cumhuriyet’in kravatlı merkez sağ dönemini bitiren kare bu belki de…

Onun bir ricasının manasını ve zarafetini anlamayanlar, 36 yıl sonra türbanlı muhafazakar kızların ricasını da anlamayacaklardı…

KİBAR HIRSIZ NECDET ELMAS NEDEN YASSIADA MAHKEMELERİNDEN DAHA ÇOK İLGİ ÇEKTİ 

Yıl 1961…

İyi bir Hürriyet okuru olarak o yıl benim de en çok ilgimi çeken gazete haberlerinden biri Necdet Elmas…

Namı diğer “Kibar Hırsız…”

Daha önce hapisten kaçmış, yakalanmış.

Basına “Yine kaçacağım” demiş, yine kaçmış.

Sonunda 30 Ağustos günü yakalandı.

Gözünde sanki Ray Ban gözlük..

Takım elbise içinde filinta…

Gazetenin birinci sayfasında onu bu en yakışıklı haliyle görüyoruz.

Karşısında güzel bir kadın duruyor.

Ve gazetenin başlığında kadınların polisten ricası:

“Lütfen onu fazla dövüp yakışıklılığını bozmayın…”

Yıl 1961…

Adnan Menderes yargılanıyor.

Ve halkın ve medyanın ilgisi onda çok,  Ayhan Işık’a benzeyen bu hırsızın üzerinde…

Oysa, daha bir buçuk yıl önce İzmir’de 500 bin kişi Adnan Menderes’i karşılıyor, bağrına basıyordu.

Onların arasında ben de vardım.

Kendini sonsuza kadar iktidar koltuğunda zannedenlere bir tarih hatırlatması…

SÜLÜN OSMAN KANUNU 

VE KONFERANS KONUSU

Bir sonraki yıla geçelim…

Adnan Menderes idam edilmiş…

Toplumun ve basının yeni bir konusu var artık:

Sülün Osman…

Hani şu Galata Kulesi’ni, Sirkeci ve Haydarpaşa Garını saf vatandaşa satan dolandırıcı…

Yakalanmış ve hapse girmiş.

Bunu nasıl yaptın diye soran gazeteciye, “Sülün Osman ekonomik kanunlarının ilk maddesini açıklıyor:

“Piyasa kuralıdır…Alan varsa satan da olacaktır…”

Ekonomi derslerine o yıl cezaevinde  verdiği konferanslarla devam edecektir.

İlk konferansının konusu ise şudur:

“Alın teri ile yaşamak…”

Aradan 60 yıl geçti.

Bugün artık köprüler, kuleler, otoyollar, garlar Cumhurbaşkanı kararnamesi ile satılıyor.

Değişen şey ise şu:

“Alan yandaş varsa, satan devlet de vardır…”

AHMET TARIK TEKÇE ÖLÜRKEN

AYNI ARABADA BİR DE KİM VARMIŞ

Bugünün Marvel çocukları “Vilain” denilen kötü kahramanlarını tanımadan önce biz kendi kötü adamımızı keşfetmiştik.

Ahmet Tarık Tekçe’ydi o kötü adam…

Açık hava sinemalarında seyrederken onu yuhalardık.

Ama bir araba kazasında öldüğünü öğrendiğimiz gece çok ağlamıştık.

Yıl 1964’dü…

Şimdi kitaptan öreniyoruz ki, meğer o kazada aynı arabada Filiz Akın da varmış…

Bizim sarışın, modern kolejli harika kızımız…

O gece Allah onu bize bağışlamış…

YIL 1965: İLK KASIMPAŞALI

RECEP HAYATIMIZA GİRİYOR

Evet o bizim ilk Kasımpaşalı Recebimiz…

Ama ikincisi değil birincisi…

Yılmaz Güney’in sinemada oynadığı karakter.

Karakter çok farklı mı…

Siz karar verin.

Yılmaz Güney o yıl 21 film çekiyor.

Kitapta Kasımpaşalı Recep’in fotoğrafının balonunda şu yazıyor:

“Kızdığım zaman değil, sustuğum zaman bitmiştir…”

Vallahi çok doğru bir tespit.

BUGÜN KAVALA’YI, DEMİRTAŞ’I

HAPİSE ATANLARIN OKUMASI İÇİN

Yıl 1967…

Türkiye Büyük Millet Meclisimizde Türkiye İşçi Partili milletvekilleri var.

O milletvekillerinden biri Çetin Altın.

Dokunulmazlığı kaldırılıyor ve polis onu TBMM kapısında tutuklayıp götürmek istiyor.

Ana Muhalefet Partisi Genel Başkanı İsmet İnönü engelliyor.

O günlerde Anayasa Mahkemesi var.

Mahkeme dokunulmazlığın kaldırılma kararını iptal ediyor.

Şimdi geriye bakıp söyleyelim.

Hangisi daha demokratikmiş.

Eski Türkiye mi Yeni Türkiye mi…

Ölümünden önce Çetin Altan’a bunu sordular.

Cevabı şu olmuştu:

“Hayal ettiğimiz ülke bu değildi…”

BİR DENİZ FOTOROMANINA

KAÇ HASAN ABİ SIĞAR

Tek tek saydım. Bütün kitap boyunca sadece 5 gazetecinin adı geçiyor.

Yıl 1971..

Devrim gazetesini çıkaran 2 gazeteci Doğan Avcıoğlu ve Hasan Cemal…

Yanlarında dönemin bir başka önemli gazetecisi Altan Öymen…

Hasan Cemal henüz Hasan Abi olmamış…

Gazeteci olarak bir de Çetin Altan ve  Fikret Otyam geçiyor.

Hasan Abi inşallah işte özeleştirisini yaptığı o dönemlerin hafızası ile girecek TBMM çatısı altına.

O AMERİKALI SİYAH OLMASAYDI

DENİZ DE MAHİR GİBİ ÖLDÜRÜR MÜYDÜ

Yıl 1971…

Deniz Gezmiş ve arkadaşları Ankara’da Amerikalı bir çavuşu kaçırıyor.

Ancak sabah saat 03’te kaçırdıkları askeri gece saat 21’de bırakıyorlar.

Çünkü kaçırdıkları asker siyah bir Amerikalıdır.

O da mazlumdur yani…

Cebine 20 lira da taksi parası koyup evine gönderirler…

Türk sol hareketinin muamması olarak kalmıştır.

Acaba o asker siyah değil beyaz olsaydı Mahir Çayan’ın İsrail Büyükelçisini öldürmesi gibi onlar da öldürür müydü…

DENİZLER ASILMASIN DİYEN

BÜYÜK SANATÇILAR KİMLERDİ

Ve 1972…

Adnan Menderes ve iki arkadaşının asıldığı ilk kötülük gününden 11 yıl sonra…

Meclis’te sağ parti milletvekillerinin “Üç bizden üç sizden” çığlıkları altında idam kararları onaylanan 3 genç insan asılıyor…

Aynı günlerde “Denizler asılmasın” diye dilekçe veren aydınların isimlerini öğreniyorduk.

Kimler yoktu ki…

Öğrencisi olmakla ölünceye kadar gurur duyacağım hocam Nermin Abadan Unat…

Tabii ki başka yürekli kadınlarımız…

Sevgi Soysal, Adalet Ağaoğlu, Gülriz Sururi, Suna Kan, Esin Avşar, Ayla Algan, Füsun Erbulak…

O günün Kıvanç Tatlıtuğ’ları;  Kartal Tibet, Rutkay Aziz, İzzet Günay..

Bugün değerini çok daha iyi anladığımız  komedyenimiz Levent Kırca tabii ki…

Ve daha niceleri..

Hepsine selam olsun…

ABBA WATERLOO’YU SÖYLÜYOR, BİR LGBT

BİREYİ MAKSİM’DE SAHNEYE ÇIKIYORDU

Yıl 1972’ydi…

ABBA grubu Waterloo’yu söylüyordu.

Sinemalarda “Paris’te Son Tango” filmi gösteriliyordu.

Amerika bir zamanlar komünist diye kovduğu Asri Zamanlar filmi kahramanı  büyük sanatçı Charlie Chaplin’e Oscar vererek özür diliyordu.

Savaşı bitirmek için Vietnam’a giden Jane Fonda’ya fanatikler “Hanoi Jane” diye tehditler savuruyordu.

Ve Eski Türkiye dediğimiz bu güzel ülkede, bir LGBT bireyi, Bülent Ersoy assolist olarak Maksim’de sahneye çıkıyordu.

Oğuz Abi (Aral) ise, iktidar siyasetçilerini yerden yere vuracak  efsane Gır Gır dergisini yayınlamaya hazırlanıyordu.

O UĞURSUZ YILDAN 3 YIL SONRA

SÜRGÜNLER VATANINA DÖNÜYORDU

Çok değil, 3 yıl sonra 1974 yılı gelecekti…

Ecevit başbakan olacak. Ülkenin merkez solu ile muhafazakar sağı el sıkışacak…Ülkeye barış havası gelecek, sürgündeki bütün vatan evlatları ülkelerine dönecekti…

Selda Bağcan o yıl müzik tarihimizin en güzel şarkılarından birini, “O Günler’i” söyleyecekti.

Gerçekten o günlerdi…Öyle günlerdi…

VE SON PERDE: 15 MAYIS SABAHI

ERDOĞAN’A NASIL SESLENECEĞİM

Bence bu kitabın son bölümü 14 Mayıs günü yazılacak.

O nedenle seçimin ertesi sabahı Erdoğan’ın bu kitabı mutlaka okumasını çok isterdim.

Seçimi kazanmışsa;

Cumhurbaşkanı olarak, önümüzdeki 5 yılda bu ülkeyi nasıl yönetmesi gerektiği konusunda çok ders var bu kitapta…

Kaybetmişse eğer…

Tayyip Bey olarak geçmiş 20 yılda yaptığı iyi ve kötü şeyleri birbirinden ayırtedebilmesi için epey bilgi var.

Sadece onun değil…

Ayrıca çok rahatlıkla okullarda ek ders kitabı olarak bile okutulabilir.

Hepimizin yeniden okuması, hatırlaması  gereken bir 25 yıl bu çünkü…

(*) Ali Cabbar; “Deniz Gezmiş’in Yaşamı ve Mücadelesi; Fotoroman; Aşk Olsun Çocuk”, Editör: Fahire Kurt;  Boyut Yayınları, Mart 2023