19 Mayıs 1919’da Samsun’da başlayan yolculuk, 9 Eylül 1922’de İzmir’de sona erdi. Bu son, Türkiye’nin çağdaş bir ülke olma yolunda yeni bir mücadelenin başlangıcıydı.

Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, sadece bir savaş kazanmadı.

1683’te başlayan Osmanlı çekilmesini ve toprak kaybını 238 yıl sonra Sakarya’da 13 Eylül 1921’de durdurdu.

***

8/9 Temmuz 1919 gecesi, Mustafa Kemal Paşa istifa etmişti. Artık asker değildi. Sevdiği üniforması ile devam edemezdi. Sivil bir elbiseye ihtiyacı vardı.

Mahzar Müfit Kansu’yu dinleyelim:

“Mustafa Kemal Paşa’nın askerlikten ayrılışının ertesi günü, artık Mustafa Kemal Paşa bizden, yani halktan biriydi ve sivil giyinecekti. Bütün ömrü askerlikte geçen Paşa’nın sivil elbisesi yoktu. Hemen yeni bir elbise bulmak olanaksızdı.

Sabahleyin:

‘Elbiseyi ne yapacağız Mahzar?’, der demez:

‘Kolay Paşam’ dedim. Aklıma valiye gitmek geldi.

‘Paşa için sizin elbiselerinizden birini istiyorum.’ Münir (Akkaya) Bey bir hayli sıkıldı:

‘Evet, ama Paşa Hazretlerine yaraşır, temiz bir elbise bende de yok’ dedi.

Haksız değildi. Savaş içinde ve savaş sonrası kimsede el dokunulmadık elbise kalmamıştı. Bununla beraber hemen akıl etti:

‘Benim ya bir ya iki defa giydiğim bir jakeatayım (1) var, Paşa’ya onu vereyim.’

‘Gayet iyi’ diyerek hemen jakeatayı aldım, bende de temiz bir fes vardı. Gömlek, yaka, kravat da uydurmuştum. Paşa’nın ilk sivil kıyafetini böylelikle temin etmiş olduk.

Paşa’nın birkaç ay kullanmış olduğu o fesi, hala, o günlerin anılarını tazeleyerek, özenle saklarım.”

Pantolon, Paşa'ya bol geldi. Hemen Kolordu dikimevinden bir terzi çağrıldı ve pantolonun beli, Paşa'ya göre daraltıldı.

Mustafa Kemal Paşa’ya, Millî Mücadele yolculuğunda ilk sivil elbise bulunmuştu…

***

Mustafa Kemal Paşa, 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelir. 23 Nisan 1920’de Meclis açılır. Türk İstiklal Savaşı süreci başlar… Ankara’nın soğuk kış günlerinde yaşanan parasızlığı Mazhar Müft Kansu şöyle anlatır:

“Ekmekçiye bile verecek paramız kalmamıştı… Bankalardan ve kurumlardan ödünç para almayı Paşa'ya bir türlü kabul ettiremedim. Ne yapacaktık? Benim bir kürküm vardı. Erzurumlu Nafiz Bey'e müracaatla sattırılmasını rica ettim. Nafiz Bey, ‘Ocak ayı içindeyiz, ne giyeceksin' diye satmamakta ısrar ettiyse de bu ısrar ne olursa olsun kulağıma giremezdi. Aç mı kalacaktık? Nihayet onu da sattık. Kimse de satılacak bir şey kalmadı. Paşa ile bu konuda bir çare bulamayarak, ‘Hele bakalım, sabah olsun, yine düşünürüz' sözü ile odalarımıza çekildik. Ankara'ya geldiğimiz zaman hemen bir hafta bizi belediye besledi. Fakat, bu aylarca devam edemezdi. Velhasıl çaresizlik içinde idik…”

***

İşte bu kötü koşullarda; dünyanın en meşru, en haklı, en kutsal savaşlarından biri olan Türk İstiklal Savaşı kazanılır.

Mustafa Kemal Paşa’nın komutasındaki Türk Ordusu karşısındaki işgalci devletleri unutamadıkları bir yenilgi alırlar. Yunanlar Anadolu’yu “Küçük Asya” olarak adlandırdıklarından, uğradıkları bu yenilgiyi “Küçük Asya Felaketi” olarak yazarlar…

Yunanistan’da hükümet istifa eder, Kral Konstantin 27 Eylül 1922’de tahtından ayrılır.

Kurulan Askerî Mahkeme’de, 13-28 Kasım 1922 tarihlerinde “felakete” neden olanlar yargılanır. Başbakan, Savunma Bakanı ve Yunan Başkomutanı’nın da aralarında olduğu altı kişi 28 Kasım 1922’de idam edilirler. Yunan tarihine yazdırdıkları “utanç” nedeniyle, onları aşağılamak için sırtlarından kurşuna dizilirler…

***

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildiğinde, kadınlar ikinci sınıf sayılıyordu. Kadının avukat, hâkim, profesör, pilot, sporcu ya da milletvekili olması hayal bile değildi. Dört kadınla evlilik vardı. Ekonomik ve sosyal hayatta kadının yeri yoktu.

Atatürk, Cumhuriyet’in ilanından üç yıl sonra muhteşem bir devrim gerçekleştirdi. 17 Şubat 1926’da Medeni Kanun’la kadın, ailede ve erkeklerle eşit haklara sahip oldu.

Türk kadını 1934’te Milletvekili seçme ve seçilme hakkını kazandı. İtalya ve Fransa’da 1946’da, İsviçre’de 1971’de bu haklar verildi.

Türkiye, kadınlara seçme seçilme hakkı verilmesinde Avrupa’da yedinci; dünyada 12’nci sırada yer aldı. 8 Şubat 1935’te, kadınların da katıldığı ilk milletvekili seçimlerinde 383 erkek, 18 kadın milletvekili seçildi. Bu %4,8’lik oran, 2007 yılına kadar kadınların mecliste temsil edildiği en yüksek orandır.

***

Atatürk’ün Türk kadınına verdiği bu hakları, Cumhuriyet kadınları asla unutmadı…

Tarih: 3 Eylül 2023… 2023 Avrupa Kadınlar Voleybol Şampiyonası’nda A Milli Kadın Voleybol Takımı Avrupa Şampiyonu oldu. Cumhuriyet’in yüzüncü yıldönümünde Atatürk’e vefa borcunu ödediler. Onlara çağdaş ve erkeklerle eşit haklar sağlayan Atatürk’ü, kazandıkları kupayla selamladılar. Atatürk’ün ve Cumhuriyet’in kadınları olmanın gücünü tüm dünyaya gösterdiler.

Atatürk’ün Cumhuriyeti bu yüzden mucize…

Kadınların bu zaferine üzülenler bile oldu. “Keşke Yunan galip gelseydi” diyenler gibi…

***

Atatürk’ü Türkiye’den çıkarın geriye Afganistan kalır… Türk kadınını toplum hayatından çıkarın, geriye aydınlık yüzü görmeyen bir Türkiye kalır… Atatürk’ten ve Cumhuriyet’ten uzaklaşan bir Türkiye karanlığa gider…

Atatürk’ün ve Cumhuriyet’in kadınına selam olsun…

(1) Erkeklerin resmi ziyaret ve davetlerde giydikleri, siyah kumaştan yapılmış, etekleri uzun ve ön köşeleri yuvarlak kesilmiş, arkası uzunca yırtmaçlı ceket.

Kaynakça:

Mazhar Müfit Kansu, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, I, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997.

Naim Babüroğlu, Tarihin Kıskandığı Lider, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2021.