Bir büyük ozanımız var: ÂŞIK HÜSEYİN KAÇIRAN… Halk ozanlarımızın en yoksuluydu.
“Ruhumda bir sıkıntı var/ Gitsin diyom gitmiyo ki/../Beş nüfusa bir tek ekmek/ Yetsin diyom yetmiyo ki” şiirini yazdığında, gerçek yaşamında da dizelerindeki kadar yoksuldu!
*
İşte o şiirinin tamamı:
Ruhumda bir sıkıntı var
Gitsin diyom gitmiyo ki
Yoksulluk başıma bela
Bitsin diyom bitmiyo ki
Düşünüyom nasıl etmek
Bilemiyom nere gitmek
Beş nüfusa bir tek ekmek
Yetsin diyom yetmiyo ki
Yoksulluk yüreğim dağlar
Elimi kolumu bağlar
Yavru ekmek diye ağlar
Yatsın diyom yatmıyo ki
Uyutur dede hocası
Şeherin köyün ağası
İşçi köylünün bacası
Tütsün diyom tütmüyo ki
Kaçıran’ım sönmez aşkım
Avare geziyom şaşkın
Bugün sazım bana küskün
Ötsün diyom ötmüyo ki
*
Âşık Kaçıran, Adana’nın Nacarlı köyünde 1929’da doğdu ve 1989’da Osmaniye’de hayata veda etti.
O kadar yoksuldu ki, -aşağıdaki şiirindeki gibi-, yoksullukla dalga geçer hâle gelmişti.
Geçimini sağlamak için Unkapanı’ndaki plak piyasasında çok ucuza dörtlük sattığı söylenirdi.
Rüyasında bile yoksulluğu görüyordu. Bir şiirinde, bu rüyasını şöyle anlatıyordu:
*
Evde otururdum kendi hâlimde
Bir akşam kapıyı vurdu yoksulluk
Gelen kimdir diye açıp bakarken
Süzülüp içeri girdi yoksulluk
Misafir zannettik bir de (biz de) sevindik
Merhaba sultanım, hoş geldin dedik
Rahat otur diye bir minder verdik
Köşede mekânı kurdu yoksulluk
O gece gitmedi, beraber yattık
Alta hasır, üstümüze çul örttük
Gelmişten, geçmişten muhabbet ettik
Yedi sülâlemi sordu yoksulluk
Bir kuru ekmeği doğradık suya
İştah ile yedik, hem doya doya
Ölünceye kadar böyle kal diye
Elime fermanı verdi yoksulluk
Dedi ki, Kaçıran muradın alma
Senden ayrılamam kusura kalma
Dedim, defol burdan, bir daha gelme
Vurunca belimi kırdı yoksulluk
*
Hüseyin Kaçıran’ı yakından tanıyordum.
İnsan olarak çok içtendi.
70’li yıllarda Sinametek’te onun için bir tanıtma gecesi düzenlemiştim.
En çok bilinen türkülerinden biri de “MEYHANECİ”dir. Aynur Haşhaş’ın yanı sıra birçok sanatçı tarafından söylenmektedir.
Kaçıran, “MEYHANECİ”ye şöyle sesleniyordu:
*
Doldur meyhaneci bir daha doldur
Beş lira borç aldım paralıyım ben
Dolusunu getir boşunu kaldır
Bugün sabahçıyım buralıyım ben
Âlem zevkten içer ben de kederden
Bu yoksulluk miras kaldı pederden
Dosttan ayrılmak da varmış kaderden
Ne kadar talihi karalıyım ben
İçip içip sarhoş olmak istiyom
Sızıp bir köşede kalmak istiyom
Ağlamayı değil gülmek istiyom
(Yaşamayı değil ölmek istiyom)
Şu düzen elinden yaralıyım ben
Aman meyhaneci doldur ver bana
Bugün içeceğim ben kana kana
İsmim Kaçıran’dır söyleyim sana
Bütün dertlilerin kralıyım ben
*
Kaçıran, “MEYHANECİ” şiirinin üçüncü dörtlüğünün üçüncü dizesini, “YAŞAMAYI DEĞİL ÖLMEK İSTİYOM” biçiminde yazmıştı. “AĞLAMAYI DEĞİL GÜLMEK İSTİYOM” diye değiştirmesini önermiştim.
Kabul ettiği için kitabıma değiştirilmiş biçimini almıştım.
İkisi de doğrudur.
*
Kaçıran’ın yoksullukla dalga geçen şiirinin ikinci dörtlüğünün ilk dizesinde geçen, “birde” sözü, “BİR DE” biçiminde ayrı olacaktır.
Bu söz, aslında, “BİZ DE” olarak yazılmış da olabilir.
Bu Kaçıran’ın hatası değil; kayıtlara geçiren yanlış aktarmış olabilir.
*
“MEYHANECİ” deyince rahmetli Feyzullah Çınar’ı anmamak olmaz.
O da sesi ve sazı etkili bir halk ozanıydı. Kaçıran’ın “Meyhaneci”sini de, sanıyorum, ilk seslendiren oydu.
Ancak iki üç sözcüğü değiştirmiş; “şu düzen”i de “bir güzel” ve “bir dilber” diye okumuş!
*
Bazıları, “Ruhumda bir sıkıntı var” türküsündeki şu dörtlüğü atlıyorlar:
“Uyutur dede hocası
Şeherin köyün ağası
İşçi köylünün bacası
Tütsün diyom tütmüyo ki”
Bazıları da “…yo ki”leri, “…yor ki” diye yazıyorlar.
İki durum da kabul edilebilir değildir.
*
Bazı kayıtlarda, Kaçıran’’ın 1996’da vefat ettiği yazıyor. Kitabımdan yapılan bazı alıntılarda, bu tarihi ben yazmışım gibi ifadeler yer alıyor. Oysa halk ozanlarını anlatan Yürü Bre Hızır Paşa adlı kitabım 1983’te yayımlandı. Kaçıran’ın vefat tarihi 1989’dur.
Işıklar yoldaşı olsun.
**
BEN EFENDİM DİYECEĞİM
*
SÜLEYMAN YAĞIZ
*
-"zeytinyağlı yiyemem amman" diyenlere ve onlara bu türküyü söylettirenlere-
*
zeytinyağlı yiyeceğim
basma fistan giyeceğim
üreten köylülerime
ben efendim diyeceğim
türkümü söyleyeceğim
tütünümü ekeceğim
buğdayımı biçeceğim
sütümü de içeceğim
inadına güleceğim
türkümü söyleyeceğim
hemi türkü hemi şarkı
kıramaz kimse bu çarkı
hemi batı hemi şarkı
birlikte direneceğim
türkümü söyleyeceğim
ADSIZ'ı yok sayamazsın
tarım yoksa doyamazsın
yerine taş koyamazsın
yeter artık diyeceğim
türkümü söyleyeceğim
İstanbul, 9 Nisan 2022
(Adsız Ozan Avşaroğlu-Süleyman Yağız)