19 Mart Silivri’sinden ilk kitap kimden gelecek diye bekliyordum…
Bu hafta geldi…
Hem de ODTÜ kökenli, akademik yanı kuvvetli birinden.
Buğra Gökçe’den…
İstanbul Büyükşehir Planlama Ajansı Başkanı…
Ve Silivri’de…
ERGENEKON SİLİVRİSİ’NDEN
60'A YAKIN KİTAP ÇIKMIŞTI
Türkiye’nin siyasi hapishaneleri her zaman bir edebiyat ve kitap patlamasının kaynağıdır.
Buralardan çok sayıda kitap çıkar.
Mesela Ergenekon, Balyoz, Kafes gibi kumpas davaları sırasında 60’a yakın kitap çıkmış Silivri ve öteki cezaevlerinden.
REKOR 12 EYLÜL
HAPİSHANELERİNDE
Ama siyasi hapishane tarihimizde hiçbir dönem 12 Eylül’le karşılaştırılamaz.
Bazı kaynaklara göre, 1980 sonrası “hapishane edebiyatı / cezaevi romanı” bağlamında yaklaşık 70 yazar tespit edilmiş.
Bu yazarlardan 150 civarında roman çıktığı öne sürülüyor.
Bunlara şiir, hikâye, hatıra ve inceleme gibi eserleri eklerseniz şöyle bir bilanço çıkıyor karşınıza:
“120 yazar/şair” ve “300–400 civarı eser…”
SİLİVRİ’DEN GELEN İLK
GÜNLÜK HAYAT SAHNELERİ
19 Mart’tan bu yana 10 ay geçti…
Geçen hafta gelen ilk kitabın adı şu:
“22 Metre Kare Gökyüzü…”
Bir tür Silivri Günlükleri…
Yazan ODTÜ kökenli bir akademisyen şehir plancısı olunca tabii başka kitaplarda gördüğümüz duygusal yoğunluk daha az oluyor.
Ama dikkatle okuduğunuz zaman bugün Silivri’de yatan insanların psikolojik profili, duygu haritası anlaşılıyor.
NAZIM’IN SİNOP VE BURSA
CEZAEVİ PROFİLİ DEĞİŞİYOR
Daha önce Fatih Altaylı da Silivri’den günlük hayat bilgileri aktarmıştı.
Burada biraz daha başka ayrıntılar da var.
Biliyorum tek kitapla böyle psikolojik bir portre çıkarılamaz.
Ama içerden gelen ilk ruh hali belgeseli olarak okuyabilirsiniz…
Bu portreyi, 22 metrekare bir hücreden yazılmış kitabın satırlarının arasından cımbızla çekerek oluşturdum.
Ve gördüm ki, Nazım’ın Bursa ve Sinop Hapishanelerindeki siyasi ve düşünce suçlusu profili ve duygu hali de değişmiş.
Cezaevinin şiiri de değişmiş galiba.
Buyurun birlikte bakalım içerden gelen ilk “19 Mart Hatıratı”na…”
HERKESE ROL MODELİ OLAN EN
KIDEMLİ DÜŞÜNCE SUÇLUSU KİM
Belli ki, 19 Mart Tevkifatı ile Silivri’ye gidenlerin çoğunun gözünde “kıdemli rol modeli” olarak Osman Kavala var.
Buğra Gökçe onu şöyle anlatıyor:
“İçimde derin bir sızı ile koğuşuma dönerken yolda Osman Kavala ile kısaca karşılaşıp selamlaştık. Bir kez daha utandım, yerin dibine geçtim. Sekiz yıldır, dile kolay sekiz koca yıldır burada. Dev gibi adamın beli bükülmüş, ışığı söndürülmeye çalışılmış. O hâlâ elinden geldiğince dimdik iken benim üzülmeye, perişan olmaya hakkım yok.”
EN BÜYÜK SİTEM:
ADLARININ ANILMAMASI
Kitabın 133’üncü sayfasında, Silivri’deki duygu halini çok iyi anlatan bir sitem var.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in İzmir mitingini izlemiş televizyonda.
Duygusunu şöyle anlatıyor:
“Genel Başkanın Tayfun’la birlikte adımızı da zikrederek, ‘İzmir’in evlatlarını serbest bırakın’ demesi çok gurur verici, göğüs kabartıcıydı. Gururlanmak bizim de hakkımız. Adımızı anmayanlar Genel Başkan söyleyince hatırlamıştır umarım.”
Öyle anlaşılıyor ki bir unutulma endişesi var.
BİR SİLİVRİ MAHKÛMU
HANGİ KİTAPLARI OKUR
Son ziyaretimde Fatih Altaylı içeride 40’tan fazla kitap okuduğunu söylemişti.
Buğra Gökçe de okuyormuş.
Ama içeride onu en çok etkileyen galiba İsmail Cem’in “Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi” kitabı olmuş.
1970’ler Türkiye’sinde çok gözde kitaplardan biriydi.
Ama yazdıkları hâlâ bugün için de geçerli midir, karar veremedim.
Acaba Silivri insanı biraz nostaljik mi yapıyor diye düşündüm.
CEZAEVİNDE İBN-İ
HALDUN OKUMAK
18 Haziran günü güncesine “Kitaplarım geldi. İbn-i Haldun’la başlayacağım bu akşam” diye yazmış.
Aynı gün Zülfü Livaneli’nin “Serenad’ı” da gelmiş.
Bu arada Alman filolog Erich Auerbach’ın bir makalesini okumuş.
Makalenin adı şu:
“Kötünün Zaferi…”
Ben de kendisine, okumadıysa, Hannah Arendt’i tavsiye ederim.
“Kötülüğün Sıradanlaşması…”
Tam okumanın zamanı.
CEZAEVİ ŞİİR ANTOLOJİSİNDE
NAZIM GERİ PLANA MI GİTTİ
Günlükte en ilgimi çeken şeylerden biri okuduğu şiirler oldu.
29 Mayıs akşamı saat 19’da Ece Üner’in bir haberini izlerken çok duygulanmış.
Ağabeyinin bir sözü gelmiş aklına.
“Göğe bakıp direneceğiz” diyormuş ağabeyi.
“Bana Turgut Uyar’ın ‘Göğe Bakma Durağı’ şiirini hatırlattı” diyor.
2 Haziran günkü notlarında yine Turgut Uyar’ın o şiiri var.
ANKARA’DAN GEÇEN HER ÇOCUĞUN
KİTAPLIĞINDA BİR ÜVERCİNKA VARDIR
22 Haziran günü ise kahvaltı ederken Cemal Süreya gelmiş aklına.
Geniş aileler, dostlar sofrası…
Cemal Süreya’nın “Üvercinka”, “Beni Öp Sonra Doğur Beni” gibi kitaplarında, günlüklerinde geçen temalardır.
Ben de bir zamanlar şunu yazmıştım:
Ankara’dan geçen her çocuğun kitaplığında bir Üvercinka kitabı vardır.
Çünkü hayatın sonuna kadar o kitaba ihtiyaç duyduğunuz anlar olacaktır.
SİLİVRİ’DE DOĞAN HER
4 SERÇEDEN KAÇI YAŞAR
Silivri’ye giren siyasi mahkûmların çoğunun güncelerinde mutlaka serçe kuşları vardır.
Buğra Gökçe de çok hüzünlü bir gözlemini anlatıyor.
Bir serçe gelmiş ve yavrulamış.
Ama yumurtadan çıkan yavrulardan biri daha ilk günden düşüp ölmüş.
Sonra iki tanesi daha.
Cezaevinin gedikli mahkûmları “Burada doğan her 4 serçeden ancak biri yaşar ve uçar” diyormuş.
DHKP-C, FETÖ VE PKK MAHKÛMLARI:
SİLİVRİ’DE KİM KİMLE BAYRAMLAŞIR
6 Haziran güncesinden ilginç bir sayfa…
Saat 17’de Halk TV’de Erol Evgin’in şarkılarını ve söyleşisini izlemiş.
Çok iyi gelmiş.
Silivri’de ilk bayramını anlatıyor:
“Koğuşlardan yüksek bayramlaşma sesleri yükseldi. Hiç tanımadığım, sesi yeten, sesimi yetirebildiğim herkese, görmeden, bakmadan sesle bayramlaştım. Bir baktım FETÖ’den yatan eski generaller, albaylar PKK hükümlüleri ile bayramlaşıyorlar. Şaşırdım…”
Bense bu ülkede 12 Eylül dönemi yaşadığım için siyasi koğuşların barıştırıcı iklimini çok iyi biliyordum.
Üç ay önce sokaklarda silahla çatışan solcu ve ülkücüler orada arkadaş olmuştu.
Onlardan biri de şimdi MHP’de Devlet Bahçeli’ye en yakın isimlerden biri Celal Adan’dı.
Çok dinlemiştim ondan 12 Eylül mahpusluğunu…
SİLİVRİ’DE ÇAMAŞIR: BİRİ BEYAZ
ÖTEKİ RENKLİLER İÇİN İKİ FİLE
Herkes kantinden kendine ayrı bir çamaşır filesi satın alıyormuş.
Çamaşırlar o filenin içinde gönderiliyormuş.
Anlattığına göre o çamaşır fileden çıkarılmadan yıkanıyor ve aynı file içinde geri gönderiliyormuş.
Buğra Gökçe iki file aldığını yazıyor.
Birini renkli, birini beyazlar için kullanıyormuş.
Ama iç çamaşırlarını eve yolluyormuş.
Tabii dışarıdan bakan insana tuhaf geliyor ama biraz düşününce çok pratik bir çözüm olduğunu anlıyorsunuz.
AYNI CEZAEVİNDEKİ FATİH
ALTAYLI ONUN İÇİN NE DİYOR
Kitabın sonunda birçok gazetecinin onun hakkında yazdığı yazılar var.
Hepsi kişiliğini ve bilgisini öven yazılar.
Tanıyan hemen herkes çok övüyor onu.
Özgeçmişi çok etkileyici… Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi mezunu. Doktorasını ODTÜ Şehir Planlama bölümünde yaptı.
Ankara, İzmir ve İstanbul Büyükşehir Belediyelerinde büyük tecrübesi var.
Onunla aynı cezaevinde yatan Fatih Altaylı çok güzel bir yorum yapmış onun için.
“Tüm birikimine rağmen ‘Eski Türkiye’de kaldığını zannettiğim’ edepli tavrını koruyordu” diyor.
ÖYLE GÖRÜNÜYOR Kİ SİLİVRİ’DEN
DAHA EPEY KİTAP ÇIKACAK
Kitabın içinden çok küçük birkaç ayrıntıyı aktardım.
19 Mart Silivri’sinden gelen ilk güncede geçen 7-8 aya ait hatıralar yanında, oradan dünyaya bakan bir aydının analizleri de var.
Öyle görülüyor ki Silivri’den de Türk siyasi tarihine ait daha çok kitap gelecek.
Ve o kitaplar da ayrı bir tarih yazacak.
Önemli olan, gelecekte kim hangisine inanacak.
Tarih bize siyaset ve düşünce mahkûmlarının daha güçlü olduğunu söylüyor hep…
(*) Buğra Gökçe; “22 Metrekare Gökyüzü; Silivri Günlükleri”, Kırmızıkedi Yayınları, 2025