Türkiye kış ayları sürerken doğalgaz konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Azerbaycan ve Rusya ile uzun vadeli sözleşmelerin süresi doldu. Azerbaycan ile bu sözleşme yenilenirken Rusya ile bir gelişme yaşanmadı. Bu bazı doğalgaz çevrim santrallerinin durmasına yol açtı. Türkiye doğalgaz ihtiyacının tamamını ithalatla sağlıyor. Türkiye’de şişirilmiş rakamlarla ve politik rant müjdelerine rağmen sürekli zam yapılmasının ardında yatan temel sebep dışa bağımlılığımız ve bağımlılığımızın dolara endeksli olmasından kaynaklanmaktadır. Bağımlılığımızın en bariz örneği olarak; İran’dan doğalgazın gelmemesinden dolayı sanayilerimizde elektrik kesintisi yaşanmıştı. Bu durum gıda sektörünü de tehdit etmişti. Makro düzeyde baktığımızda ise işgücü piyasası, işsizlik oranları, refah devleti uygulamaları, enerji piyasası, konut piyasası ve tüm bu konularda izlenen politikaların başarısızlığı enerji yoksulu bir ülke olmanıza neden oluyor.
Elektriğe gelen zamların özelleştirme boyutu tartışılmaktadır. Bazı uzmanlar artan elektrik kesintilerinin sorumlusu olarak elektrik dağıtımı yapan özel şirketleri görmektedir. Temmuz ayında gelen yüzde 15’lik zamlardan sonra ortalama her ay düzenli olarak zam yapıldı. Türkiye özelleştirmelerle elektrik dağıtımımız bir avuç finans-kapitalin eline düşmüştür. Bu süreçte sürekli kâr elde edenler ise elektrik dağıtım şirketleri olmuştur. Dünya ölçeğinde özelleştirmeler iki sebeple yapılır: “Stratejik gerekçeler ile sermaye ve teknoloji yetersizlikleri” Türkiye’nin sermaye ve teknoloji yetersizliği mi var? Ya da hangi stratejik gerekçeyle kâr getiren işletmelerini özelleştirmelere tabi tutmaktadır? Bu durum özellikle 1980 sonrası az gelişmiş ülkelerde yaygınlaşmıştır. 20. yüzyıl içinde kalkınmasını devletçi politikalara bağlayan az gelişmiş ülkeler esen neo-liberal rüzgârla strateji değiştirmiştir. Gelişmiş ülkelerde ise durum oldukça farklıdır. Bu toplumlarda özelleştirmeler hükümet başarısızlıkları olarak nitelendirilmiştir. Türkiye’de son zamanda elektrik ve doğalgaz kesintilerinden sonra halkın mağdur olmasıyla birlikte kamu yararını özelin sağlayacağını iddia eden neo-liberal kurumların başarılı olamadığı görülmüştür.
EN BÜYÜK PAY İSTANBUL’DA
Özel sektöre devredilen termik santrallerde, “özelleştirileceği” gerekçesiyle uzun yıllardır ciddi rehabilitasyon yatırımları yapılmamıştır. Santralleri alan özel şirketlerin deneyimli kadroları işten çıkarmaları (özelleşen Seyitömer santralında 594 işçinin işine son verilmişti), ertelenmiş olan rehabilitasyon/yenileme yatırımlarını yapmamaları ciddi sorunlar oluşturabilir. Yoğun birikim ve deneyime sahip kurum ve kuruluşlar yerine üretimin, teknik ve altyapı olarak yetersiz, deneyim ve uzmanlaşmanın olmadığı kişi ve şirketlere bırakılması, buna ek olarak kamusal denetimin de yeterli ve etkin bir biçimde yapılamaması, iş cinayetlerinin ve ölümlerin misli olarak artmasına neden olmuştur. Kamu yararı gözetmeksizin, daha fazla kâr hırsı ile yapılan üretim zorlamaları, uzun çalışma süreleri, sağlıksız çalışma ve barınma koşulları, çalışanların sosyoekonomik durumları bu faciaların oluşmasına katkı koymuştur. Özelleştirmelerle birlikte en büyük payı, İstanbul’un Anadolu ve Avrupa yakaları, Doğu ve Güneydoğu bölgeleri, Karadeniz, İç Anadolu, Ankara, İzmir ve Antalya’daki elektrik dağıtımını alan AK Enerji, Cengiz-Kolin-Limak üçlüsü, İbrahim Çeçen Holding(IC), Çalık Holding, Türkerler İnşaat, Aksa Enerji, Yıldızlar SSS ve Kiler Holding’den oluşuyor.
Elektriğe ve doğalgaza yapılan artan oranlı zamlar Temmuz 2021’den itibaren yüzde 15 zamla makro düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde Cumhurbaşkanı eşi Emine Erdoğan porsiyonları küçültme çağrısı yapıyordu. Ancak bu tasarruflardan kendilerini muaf tutmuşlardı. Bunun üzerine yapılan zamlar sarayın bir çelişkisi olarak hafızalara kazınmıştı.
Türkiye’de insanlar artan elektrik ve doğalgaz fiyatlarından dolayı kendilerine büyük bir ekonomik yük gelmesinden korkarken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklama yaparak Türkiye’nin elektrik ve doğalgaz fiyatları konusunda Batı’dan daha iyi olduğunu belirtti. Bizde Erdoğan’ın açıklamasından yola çıkarak Avrupa ile Türkiye’yi kıyasladık.
ASGARİ ÜCRETLİ GEÇİNEMİYOR
Türkiye’de 1 Ocak 2022 itibarıyla kademeli tarife uygulamasına geçildi. Mesken aboneleri için aylık 150 kilowatta kadar tüketim miktarları için fiyat 1,37 TL / kilowatt; 150 kilowattın üstündeki kısım için ise 2,06 TL/ kilowatt oldu. Böylece elektriğin birim fiyatı ilk kademe kullanımda yüzde 50, ikinci kademede ise yüzde 125 zamlanmış oldu. Türkiye’de elektrik fiyatlarında son 4 yılda 5 kata varan artış oldu. Ocak 2022’de elektrik ücretlerine tüm tüketici gruplarında vergi ve fonlar dahil olmak üzere yüzde 52 ile yüzde 130 arasında değişen oranlarda zam yapıldı. 2018 yılında 0.41 TL karşılığında verilen elektriğin birim fiyatı kademeli olarak 2019 yılında 0.60 TL’ye, 2020 yılında 0.71 TL’ye, 2021 yılında 0.92 TL’ye ve son olarak 2.06 TL’ye yükseltildi. “4.250 lira alan bir asgari ücretlinin gider kalemlerini hesaplarsak son zamlardan sonra elektriği kullanamaz hâle geldiğini söyleyebiliriz. Bu gider kalemlerinden elektrik ve doğalgazı saymazsak kira, doğalgaz, ev masrafları, çocukların okul masrafları, öngörülemez masrafları çıkardığımızda geriye 50 TL gibi bir miktar kalıyor. Ortalama 4 kişilik bir ailenin elektrik masrafı 190-200 TL. Bu noktadan yola çıktığımızda Avrupa’nın ucuz elektriği veya doğalgazını almak yetmiyor alım gücünü ve enflasyonu da göz önünde bulundurmak gerekir diye düşünebiliriz.
2018-2022 Arasında Birim Fiyat Zamları
2018 Birim Fiyat | 2019 Birim Fiyat | 2020 Birim Fiyat | 2021Birim Fiyat | 2022 Birim Fiyat |
0.41 | 0,60 | 0.71 | 0.92 | 2.06 (150 kw/h sonrası) |
UCUZ ÜLKELER VAR
Avrupa’da yerel para birimleri baz alındığında en pahalı elektriği satan ülkelerden biri Türkiye oldu. Türkiye’de son yapılan zamların ardından 1 kWh elektriğin fiyatı 1 lira 37 kuruş oldu. 150 kWh’nin üstündeki kullanımlarda ise fiyat 2,06 TL’den satılacak. Türkiye, yerel para birimleri baz alındığında Avrupa’da en pahalı elektriği vatandaşlarına veren ülke oldu. Bu alanda Türkiye’nin en yakın rakibi Ukrayna oldu. Ukrayna’da 2021 yılının ilk yarısında elektriğin birim fiyatı 1.55 grivna’dan veriliyor. Yükselen döviz kurları sonrasında Türkiye’de elektriğin birim fiyatı 1 Ocak 2022 kurları dikkate alındığında 0.090 cent olacak. Bu alanda Türkiye’den çok daha ucuz ülkeler mevcut. Moldova’da elektriğin birim fiyatı 0.09 cent, Sırbistan’da 0.08 cent, Gürcistan ve Kosova’da 0.06 cent ve son olarak Ukrayna’da 0.048 cent. Türkiye ise konutlardaki elektrik maliyetleri açısından Polonya ve İspanya'nın ardından Avrupa'da en pahalı ülke konumunda.
EN UCUZ MACARİSTAN
Almanya’da 2021 yılının ilk yarısında meskenlerde kullanılan elektriğin birim fiyatı 0.32 cent olarak açıklandı. Bu alanda Almanya’nın hemen ardından 0.29 cent ile Danimarka geliyor. Avrupa Birliği (AB) üyesi ve para birimi euro olan ülkeler arasında elektriğin birim fiyatının en fazla olduğu diğer ülkeler ise şu şekilde: Belçika (0.27 cent), İrlanda (0.26 cent), İtalya (0.23 cent) ve İspanya (0.23 cent). Öte yandan, 2021 yılının ilk yarısında AB genelinde elektriğin ortalama birim fiyatı ise 0.22 cent olarak açıklandı. En ucuz tüketen ülkeler 10 euro ile Macaristan, 10,2 euro ile Bulgaristan ve 12,8 euro ile Malta. Öte yandan Hollanda (%-10), Kıbrıs (%-7) ve Litvanya (%-6) elektrik fiyatları en fazla düşen ülkeler oldu. Bu düşüşlerdeki en büyük etkenler vergilerdeki azalma ve desteklerin artırılması oldu.
AB Ülkesi Vatandaşın Aylık Ortalama 150 kw/saate ödediği miktar
Ülke adı | Birim Fiyatı | Ödenecek Miktar |
Danimarka | 0.29cent | 43,5 euro |
Belçika | 0.27cent | 40,5 euro |
İrlanda | 0.26cent | 39 euro |
İtalya | 0.23cent | 34,5 euro |
İspanya | 0.23 cent | 34,5 euro |
Türkiye’de Vatandaşın Aylık Ortalama 150 kw/saate ödediği miktar (150 kw/saat sonrası 2,06 birim fiyat ile çarpılıyor)
Ülke Adı | Birim Fiyatı | Ödenecek Miktar |
Türkiye | 1.37 TL | 205 TL (Bazı kalemlerin eklenmesiyle bu ödeme 300 TL’nin üstüne çıkıyor) |
MAKSİMUM ARTIŞ TÜRKİYE’DE
2019 yılının ilk yarısı ile 2021 yılının ilk yarısı arasındaki 2 yıllık değişime bakıldığında ortaya şu manzara çıkıyor. 39 ülkenin 24’ünde fiyatlar yükselirken 15’inde ise düştü. En çok artış yüzde 47,4 ile açık ara Türkiye’de. Ardından yüzde 21,9 ile Polonya ve yüzde 20,8 ile Ukrayna geliyor. Artışların çoğu yüzde 10’nun altında. 10 ülkede artış oranı yüzde 5’ten düşük. Tüm vergiler dahil yerel para birimine göre yapılan hesaplamaya göre 15 ülkede ise fiyatlar düştü. Bunların başında yüzde 38 ile Hollanda geliyor. İsveç’te ise fiyatlar yüzde 16,2 gerilerken Letonya’da yüzde 13,9 düşüş yaşandı. 2021 yılının ilk yarısında doğal gaz fiyatları Avrupa Birliği'ne üye 20 ülkede 2020 yılının aynı dönemine göre geriledi. En fazla düşüş Litvanya (%-23), Slovakya (%-10) ve Polonya'da (%-9) yaşandı. Öte yandan Danimarka'da yüzde 19, Almanya'da yüzde 8 ve Lüksemburg'da yüzde 6 yükseldi. 32 Avrupa ülkesinden 11’inde fiyatlar artarken 21’inde doğal gaz fiyatları düştü.
Türkiye Ocak-Haziran 2021 Tarihli Veriler
Kaynakça
Kronos35. News Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
Dw.com.tr Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
Tr.euronews.com.tr Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
BBCnews Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
Amerikanınsesi Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
Gazeteduvar Son Erişim Tarihi: 11.02.2022
Solhaber Son Erişim Tarihi: 12.02.2022
tr.borrel.org Son Erişim Tarihi:12.02.2022