“Milli” ve “Türk” kavramları, İzmir İktisat Kongresinden itibaren tüccar ve eşraf çevrelerinde revaçtaydı. Temel görüşe göre yabancıların ve azınlıkların elinde bulunan ekonomik güçlerin bu kez yerli tüccar ve eşrafa transfer yapılmak istendi. Ekonomik üst yapı yerlilerin elinde konsolide edilmeye çalışıldı. Gerçekten de bu amaçta başarılı olunmuştur. Refet Paşa’nın desteği ile “Milli Türk Ticaret Birliği” kurulmuştur. Amaç levantenler ve yabancılar ile ortaklıklar kurmaktır. Yabancılar ise yerli kompradorlarla işlerini görmeye çalışmıştır. O günlerin devleti milli burjuvaziyi desteklemiştir. Ancak Yeni Cumhuriyet’in uyguladığı liberal politikalar tam bir başarısızlıkla sonuçlanmış ve yerine devletçi yanı ağır basan yeni bir denemeye girişilmiştir. (1)
Gazi Mustafa Kemal Atatürk Devletçilik prensibi için şunları ifade etmiştir:
“Türkiye’nin tatbik ettiği Devletçilik sistemi XIX. asırdanberi sosyalizm nazariyecilerinin ileri sürdükleri fikirlerden alınarak tercüme edilmiş bir sistem değildir. Bu, Türkiye’nin ihtiyaçlarından doğmuş Türkiye’ye has bir sistemdir. Devletçiliğin bizce manası şudur:
Fertlerin hususi teşebbüslerini ve faaliyetlerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin bütün ihtiyaçlarını ve bir çok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak, memleket iktisadiyatını Devletin eline almak.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Türk vatanında asırlardan beri derdi ve hususi teşebbüslerle yapılamamış olan şeyleri bir an evvel yapmak istedi ve görüldüğü gibi kısa zamanda yapmaya muvaffak oldu. Bizim takip ettiğimiz yol görüldüğü gibi liberalizmden başka bir sistemdir.” (2)
Gazi’nin bu sözlerinden sonra Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı çerçevesinde neler yapılmıştır göz gezdirmek gerekir.
Birinci Beş Yıllık Sanayi Planına giren sanayi bölümleri ile yerlerinin şunlar olduğu kaydedilir.
1-Suni İpek (Gemlik), 2- Semikok (Zonguldak), 3- Gülyağı (Isparta), 4- Hamızı Kibrit (İzmit), 5- Süper Fosfat (İzmit), Klor ve süt kostik (İzmit), 6- Seramik (Kütahya), 7- Cam ve şişe (Paşabahçe-İstanbul) 8- Demir Sanayi (Karabük), 9- Kağıt ve sellüloz sanayi (İzmit), 10- Kükürt sanayi (Keçiborlu), 11- Süngercilik (Bodrum) 12-Pamuk mensucat sanayi (Bakırköy, Kayseri, Ereğli, Nazilli ve Malatya’da iplik ve dokuma, Iğdır’da iplik, 13- Kamgarn sanayi (Merinos, Bursa), 14- Kendir Sanayi ( Kastamonu) vs. (Liste uzatılabilir)
Görüldüğü üzere Birinci Beş Yıllık Planda genellikle temel tüketim malzemeleri üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu dönemde Türk hükümeti sadece Sovyet uzmanlarla yetinmemiş Amerikalı uzmanlardan da yararlanmıştır. Türk hükümeti New York merkezli bir şirketle anlaşma yaparak ABD’lilerin raporlarını satın almıştır. Sovyet uzmanlarının hazırladığı raporun tarihi 1932 iken ABD’lilerin raporu 1934’te hazırlanmıştır. Beş Yıllık Plan ise 1933’te yayımlanmıştır (3) bundan dolayı hazırlanan kalkınma hamlesi Türkiye’ye özgüdür.
Beş Yıllık Planda reji sorunun çözümünden çiftçilerin modern tarım yapması ile ilgili argümanlarda vardır. Örneğin; bütün okullarda endüstri ve tarım uygulamalı olarak öğretilmesi kararı alınmıştır. Ayrıca bunun gerçekleştirilmesi için bazı bucaklarda örnek çiftlikler kurulması öngörülmüştür. (4)
Tüccarlar ile ilgili ise Ticaret Bankası kurulması kararı alınmıştır. Çıkarılacak hisse senetleri ise Türk uyruklulara tahsis edilecektir. Tüccara kredi vermek için Sanayi Kredi Bankası kurulmuş ancak başarılı olunamayınca Sümerbank ile birleşmiştir. (5) Bütün bunları yapmanın da maliyetleri vardı. 1930 yılında ilk dış borçlanmaya gidildi. (6) İlk dış borç ABD ve Sovyetlerden alındı. Temel olarak fabrikalar kurulması için.
Sonuç olarak planlı ekonomi rasyonel olduğu söylenebilir çünkü kaynakların israfı bu şekilde önlenebilir. Tabi kırtasiyeciliğe neden olmadan bu mümkün olabilir.
Kaynakça
- İsmail Cem, Türkiye’de Az Gelişmişliğin Tarihi, 26. B, Türkiye İş Bankası, İstanbul, s. 239-240.
- Afet İnan, Devletçilik İlkesi (Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1972, s. 15.
- Yalın Alpay- Emre Alkin, Olaylarla Türkiye Ekonomisi, Humanist, İstanbul, 2017, s. 61-62.
- İnan, age, s. 59.
- Mustafa Altıntaş, Türkiye’de Planlı Kalkınma ve Uygulama Sonuçları, Kalite Matbaası, Ankara, 1970, s. 116.
- Alpay-Alkin, age, s.60.