MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin bugünkü grup toplantısında yaptığı açıklamalar, PKK lideri Abdullah Öcalan ve “Umut Hakkı” konusunu yeniden gündeme taşıdı. Bahçeli, Öcalan’ın tecrit koşullarının kaldırılması ve örgütün tamamen lağvedildiğini açıklaması halinde, TBMM’de konuşabileceğini ve “Umut Hakkı” kapsamında yasal düzenlemelerden yararlanabileceğini belirtti.
Umut Hakkı nedir?
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları, Türkiye’deki en ağır ceza türlerinden biri. Genellikle ömür boyu hapiste kalmayı gerektiriyor. Eski Ceza Yasası’na göre idam cezası alan mahkumların cezaları, 2000’li yıllarda idam cezasının kaldırılmasıyla ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrildi. Yeni düzenlemelere göre bu mahkumların salıverilme şansı bulunmamakta ve ceza, ömür boyu infaz edilmekte. İstisnasız olan bu ceza, kişinin topluma geri dönme olasılığını tamamen ortadan kaldırmakta.
Buna karşın, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve uluslararası hukuk normlarına göre Umut Hakkı kavramı ortaya çıktı. Umut Hakkı, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan bir mahkumun belirli bir süre sonra cezasının yeniden gözden geçirilmesini ve rehabilitasyon sürecine tabi tutulma şansını içerir. Bu hak, mahkumun belirli bir süre sonra toplumla yeniden bütünleşebilmesi ihtimalini gözden geçirir. Kişi, cezasının infazı sırasında yeniden özgürlüğe kavuşma ihtimaline sahip olduğunu bilerek bir süreçten geçer.
Başka bir ifade ile “Umut Hakkı”, öngörülebilir bir infaz biçimi getirerek kişinin yeniden özgürlüğüne kavuşma umudunu korumasını sağlar.
AİHM’in Umut Hakkı kararları neydi?
1999’da yakalanan ve yargılanan PKK lideri Öcalan, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Öcalan, o günden bu yana İmralı Adası’nda tecrit altında tutuluyor.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 18 Mart 2014’te Öcalan’ın şartlı salıverilme hakkına sahip olmaksızın ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilmesini, Umut Hakkı ilkesi gereğince, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) aykırı buldu. Türkiye’den bu konuda düzenleme yapmasını istedi. AİHM, daha sonra tutuklular Hayati Kaytan, Emin Gurban ve Civan Boltan için de benzer kararlar verdi.
Mahkeme, bir mahkumun cezasının hiçbir zaman gözden geçirilme veya serbest kalma umudu olmadan infaz edilmesinin, insan haklarına aykırı olduğunu belirtti.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 17-19 Eylül’deki toplantıda, AİHM’in ihlal kararlarını üç yılın ardından bir kez daha gündemine aldı. Komite, gerekli önemlerin geciktirilmeden alınmasını istedi. Komite, adım atılmaması halinde Eylül 2025’teki toplantıda ara karar hazırlanacağı uyarısında bulundu.